عزت نفس پایین از رایج‌ترین مشکلات کودکان بیش فعال است که ممکن است باعث شود هر روز در رفتارشان با تذکر مواجه و یا تنبیه شوند.
اکثر اوقات پدر و مادرها زیادی نگران این هستند که کودک دارای اختلال کم توجهی – بیشفعالی در اعتماد به نفس و عزت نفس مشکل دارد. این نگرانی گاهی آنقدر شدید میشود که روی سلامت روان والدین نیز تأثیر منفی شدید می‌گذارد.
چگونه اعتماد به نفس کودکان بیش فعال را افزایش دهیم ؟
پدر و مادرهایی که نگران مسائل و مشکلات بیش فعالی و نقص توجه کودکان بیش فعال هستند، مسأله اعتماد به نفس و عزت نفس پایین کودک‌شان را به شکل یک مشکل حل نشدنی می‌بینند. آنها دائما خودشان را مقصر می‌دانند و در حال سرزنش خود هستند.
این موضوع گاهی تا جایی پیش می‌رود که موجب پایین آمدن اعتماد به نفس و عزت نفس پدر و مادر نیز میشود. چرا که دائم خودشان را مقصر می‌دانند و احساس شکست میکنند.
در این مطلب برنامه ای در چهار مرحله ارائه میشود؛ که با آشکار کردن استعدادهای ذاتی کودکان بیش فعال باعث ایجاد پیوندهای عاطفی قوی و ارزشمند میشود. این پیوندها به شکل گیری اعتماد به نفس و عزت نفس این کودکان کمک میکند.
تجربه نشان داده با استفاده از این برنامه، پدر و مادر نیز احساس بهتری به خودشان پیدا میکنند. در نهایت سطح سلامت روان و امیدواری در خانواده به شکل چشم‌گیری افزایش پیدا میکند.
اگر شما هم با مسأله پایین بودن عزت نفس و اعتماد به نفس کودک بیش فعال‌تان روبرو هستید، این آموزش میتواند به شما کمک کند.
برنامه «چرخه تعالی» برای عزت نفس کودکان بیش فعال
پدر و مادرهایی که کودکان بیش فعال دارند در بسیاری مواقع احساس میکنند به کمک و مشاوره حرفه‌ای نیاز دارند.
این برنامه چهار مرحله‌ای به نام «چرخه تعالی» میتواند به کودکان دارای اختلال کم‌توجهی – بیش فعالی ADHD کمک کند.
از این برنامه بارها و بارها استفاده شده است، پدر و مادرهای بسیاری این برنامه را به کار برده‌اند و از نتیجه کار راضی بوده‌اند. این طرح به کودکان بیش فعال کمک میکند از پس کارهای مختلف در زندگی خود بربیاید.
1. مرحله اول: ایجاد عزت نفس در کودکان بیش فعال؛ ایجاد محیطی برای برقراری ارتباط با کودک
کودکان دارای اختلال کم توجهی – بیش فعالی نمی‌توانند به راحتی ارتباط برقرار کنند. ممکن است امکانات مناسبی داشته باشند اما مهم‌ترین ابزار را ندارند: ارتباط عاطفی با مردم، مکان‌ها و فعالیت‌هایی که دوست دارند!
کودکان بیش فعال که می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند؛ وارد دنیایی بزرگتر از دنیای خود می‌شوند. با این کار آنها احساس میکنند با آغوش باز پذیرفته شده اند؛ که این احساس از هر چیزی مهم‌تر است.
ارتباط عمیق عاطفی، واکسیناسیونی در برابر ناامیدی است. ویتامینی که موجب رشد مثبت در افراد میشود. اسم آن را «ویتامین c دوم» می‌گذاریم؛ مطمئناً کلید رشد هر کودکی، عشق است.عشق چیزی است که باعث میشود احساس تعلق در کودکان بیش فعال شکل بگیرد.
وقتی می‌گوییم دوران کودکی بچه‌های دارای اختلال کم‌توجهی – بیش فعالی را به شکلی درست کنید که بتوانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. منظور ما ارتباطات اینترنتی مانند تلفن همراه یا پیام رسان‌های مختلف نیست.
البته منظورمان این هم نیست که تکنولوژی بد است یا باید به عقب برگردیم؛ اما دستگاه‌های دیجیتال از یک جهت با بستنی، اسفناج و انواع ویتامین‌ها شباهت دارند. همه آنها باید در حد متوسط استفاده شوند.
اقدامات موثر در روابط خانوادگی کودکان بیش فعال
- کودکی که دارای اختلال کم‌توجهی – بیش فعالی است اما میتواند با دیگران ارتباط برقرار کند، چند قدم از بقیه کودکانی که با این مسأله دست و پنجه نرم میکنند، جلوتر است.
- این کودک بیش فعال، ارتباطات مثبت زیادی دارد که او را در دنیای امن خودش نگه می‌دارند. این راوابط به رفتارهایش ثبات می‌بخشد، برای او شادی و خوشحالی به همراه می‌آورد و جهت درست را نشانش می‌دهد.
- ارتباط با خانواده مهم‌ترین بخش این مرحله برای کودکان بیش فعال است. البته به هر جهت «اینکه کودکان بیش فعال بتوانند با دیگران ارتباط برقرار کنند» به این معنا نیست که اصلاً و ابداً با کسی «مشکل و تعارض» نداشته باشد.
- نقطه مقابل ارتباط داشتن، مشکل و تعارض نیست بلکه «بی‌تفاوتی» است. راه ایجاد خانواده‌ای که ارتباط خوبی با هم دارند، وقت گذراندن با همدیگر، گفت‌وگو، تعامل، بحث، جدال و حتی دعوا است!
شاید عجیب به نظر بیاید اما بحث و جدال و گفت‌وگو بهتر از بی‌تفاوتی است؛ ادامه دهید و از شکل دادن به ارتباط‌تان ناامید نشوید.
- با هم به گردش بروید؛ به عنوان مثال رفتن به بستنی‌فروشی میتواند ایده خوبی باشد. مناسبت‌های سنتی مثل یلدا، آداب و رسوم، تعطیلات و روزهای تولد را با هم و در کنار هم جشن بگیرید.
- زیبایی این مرحله این است که:
- در دسترس همه قرار دارد
- رایگان است
- هیچ آزمونی ندارد
- هیچ لباس فرمی یا تضمینی نمی‌خواهد.
کمک به کودکان بیش فعال برای برقراری ارتباط با دیگران، مرحله‌ای است که شما باید بیشترین تلاش‌تان را در آن سرمایه گذاری کنید.
هر چقدر از اهمیت این مرحله بگوییم؛ کافی نیست. یادمان باشد کودکان بیش فعال نیاز بسیاری به این نوع ارتباطات دارند.
2. مرحله دوم؛ ساختن عزت نفس کودکان بیش فعال: بازی کردن را تشویق کنید !
ارتباطات مرحله قبل در نهایت به مرحله دوم «چرخه تعالی» می‌رسد: بازی.
بازی برای کودکان بیش فعال
بازی هر نوع فعالیتی است که تخیل کودک را درگیر و ذهنش را روشن میکند. می‌توانید موقع مرتب کردن تخت، «بازی» کنید. هر زمان که خواستید با کودکان بیش فعال فعالیتی اشتراکی انجام دهید؛ آن را به شکل یک بازی شروع کنید.
- به عنوان مثال خیال کنید که بالشت‌ها، خیلی خوابشان می‌آید و الان می‌خواهند بروند زیر پتو بخوابند. یا تصور کنید که ملحفه‌ها عروس دریایی هستند و حالا می‌خواهند بروند روی تخت دراز بکشند.
- موقع جمع کردن وسایل اتاق هم می‌توانید بازی کنید. توپ‌های رنگی یا الگوهای روی زمین می‌توانند سنگ‌های قیمتی جذابی باشند که باید داخل سطل بروند. حالا هر کسی میتواند از فاصله‌های مختلف توپ‌ها و الگوها را داخل سطل‌شان بیاندازد.
- حتی موقع جمع کردن وسایل نهار و شام هم می‌توانید بازی کنید. وسایل میز دلشان برای خانه‌شان تنگ شده و هر کدام می‌خواهد به جایی برگردد. یکی به سرزمین کابینت‌ها برود، یکی به کوهستان یخچال و دیگری به دریای سینک ظرفشویی.
این بازی‌ها میتواند دامنه گسترده‌ای از داستان‌های خیالی را شامل شوند. تمام فعالیت‌های روزانه قابلیت تبدیل شدن به بازی را دارند. فقط کافی است سلیقه کودک خود را بدانید. هر داستانی که برای کودک‌تان جذاب باشد، میتواند به کار آید.
کودکان بیش فعال به بازی چگونه نگاه میکنند ؟
وقتی کودکان بازی میکنند، دنیا را کشف میکنند. آنها متوجه می‌شوند چه چیزی در ذهن دارند؛ چه چیزی دوست دارند و چه چیزی را بیشتر از همه می‌خواهند. کودکان با بازی رشد میکنند.
با بازی است که باور «من می‌توانم!» و «من می‌خواهم این کار را انجام دهم» و حس «اشتیاق و ذوق داشتن برای انجام کارهای مختلف» در کودکان رشد میکند.
چنین حس‌هایی میتواند موجب داشتن یک زندگی شاد در آینده شود. چیزی که خیلی مهم‌تر از نمره‌های بالا و انواع مدال‌ها و جایزه‌های ورزشی است.
نکته جالب این است؛ تمرینی که از بازی‌های مورد علاقه کودکان سرچشمه بگیرد، نظم و انضباط شخصی کودکان بیش فعال را رشد می‌دهد.
یک مثال واقعی از بازی و کودکان بیش فعال
از مثال پسری پانزده ساله که دارای اختلال کم‌توجهی – بیش فعالی است برای‌تان می‌گویم. از خانواده این نوجوان خواستیم که بر اساس علاقه او، فعالیتی ساختنی در اختیارش قرار دهند. پسر عاشق ساختن هواپیما بود.
خانواده‌اش برای او کیت ساختن هواپیما را تهیه کردند. اولین باری که هواپیما را پرواز داد، زیاد دوام نیاورد و زود افتاد. از آنجایی که به ساختن هواپیما علاقه زیادی داشت، تسلیم نشد و سعی کرد مشکل هواپیما را حل کند.
او بارها و بارها روی هواپیما کار کرد. خانواده پسر کار او را تشویق می‌کردند و با رفتار و کلام‌شان حمایت خودشان را نشان می‌دادند. در نهایت پسر توانست هواپیما را به اندازه‌ای که می‌خواست به پرواز در بیاورد.
مسأله اصلی این بود که پافشاری پسر برای درست کردن هواپیما به دیگر حوزه‌های زندگی او سرایت کرد. حالا او برای انجام کارهای مهم زندگی‌اش، به نسبت گذشته، وقت و انرژی بیشتری می‌گذارد.
والدین، معلم‌ها و مربی‌های زیادی در این مرحله دچار اشتباه می‌شوند. بسیاری از افرادی که با کودکان دارای اختلال کم‌توجهی – بیش فعالی سر و کار دارند، می‌خواهند از مرحله اول و دوم رد شوند.
این افراد معمولاً با خودشان می‌گویند:
اینکه کودکم با دیگران ارتباط برقرار کند یا بازی‌های مختلف کند، چه ربطی به بیش فعالی و نقص توجه دارد؟
یا در ذهن‌شان می‌گویند من وقت این کارها را ندارم، فقط می‌خواهم کودک پیشرفت کند.
رفتار مناسب با کودکان بیش فعال
این دسته از خانواده‌ها وقتی با مشکلات کودکان بیش فعال یا دارای نقص توجه روبه رو می‌شوند از او می‌خواهند بیشتر تلاش کند، تمرین کند، تمرین کند و باز هم تمرین کند.
اینکه از کودک دارای اختلال کم‌توجهی – بیش فعالی بخواهید بیشتر تلاش کند درست مثل این است که از یک فرد نزدیک‌بین بخواهید بهتر ببیند یا درست‌تر نگاه کند. حتی بدتر از آن به او بگویید: «اینکه کاری نداره چطور نمی‌تونی ببینی؟»
برای یک فرد نزدیک‌بین، عینک راه‌حل مناسبی است و میتواند مشکلش را حل کند.
- ایجاد دوران کودکی مناسب برای کودکان بیش فعال
- سهولت در برقراری ارتباط با دیگران
- ایجاد فرصت‌هایی برای بازی، دقیقاً نقش عینک را برای فرد نزدیک‌بین، بازی میکند.
هنگامی که این دو مرحله در جای خودشان قرار بگیرند، چرخه تعالی با شکل اتوماتیک اجرا میشود.
3. مرحله سوم ایجاد عزت نفس در کودکان بیش فعال : به او کمک کنید مهارت پیدا کند !
همانطور که در مورد آن پسر پانزده ساله گفتم؛ او متوجه شد که مهارت پیدا کردن در فعالیتی چالش‌برانگیز و مهم برای رسیدن به موفقیت در آینده، حیاتی است.
البته منظورمان این نیست که کودکان بیش فعال حتماً باید در یک زمینه، «بهترین» شود. تبدیل شدن به «بهترین» در هر کاری، رویکرد اشتباهی است. مهم‌تر از هر چیزی ایجاد روند پیشرفت کار در کودکان بیش فعال است.
پیشرفت کودکان بیش فعال در یک فعالیت
هر فعالیتی قدرتمند‌ترین ابزار برای ساختن «اعتماد به نفس» و «عزت نفس» کودکان بیش فعال است؛ به شرطی که به آن علاقه داشته باشند.
مهارت پیدا کردن در کار، انگیزه قدرتمندی است. پدر و مادرهای زیادی برای‌شان سؤال پیش می‌آید:
«چه جوری می‌تونم به کودکم انگیزه بدم؟»
پاسخ این است که والدین باید کودکان بیش فعال را در مسیر به دست آوردن مهارت و پیشرفت برای انجام فعالیتی که برایش چالش‌برانگیز و مهم است، هدایت کنند.
هر کودک، نوجوان یا بزرگسالی دوست دارد کاری را که در آن پیشرفت میکند، تکرار کند. اما یادمان باشد؛ تلاش برای کسب مهارت در فعالیت‌ها میتواند حالت منفی بگیرد و موجب شود از آن سمت بام بیافتیم.
اگر کودک بیش فعال با تلاش کاری، رشد نکند و فقط باعث سرخوردگی‌اش شود؛ این مرحله میتواند باعث شود اعتماد به نفس او کمتر شود. این ناکامی میتواند به عنوان عامل بی‌انگیزگی او عمل کند.
خیلی مهم است که پدر و مادرها، معلم‌ها و مربی‌ها کودک بیش فعال را در مسیر پیشرفت هدایت کنند. هر کودکی تقریباً میتواند در هر کاری رشد کند، فقط به تشویق و انگیزه نیاز دارد.
مرحله چهارم ایجاد عزت نفس در کودکان بیش فعال: پیشرفت او را ببینید !
وقتی کودکان بیش فعال در حل مسأله‌ای مهارت پیدا میکنند:
- به او در باره مهارتی که کسب کرده اطلاعات بیشتری بدهید. این کار باعث میشود؛ کودک نسبت به توانمندی جدیدش شناخت بیشتری پیدا کند.
در مثال پسری که بالاتر گفتم؛ وقتی او توانست در ساخت هواپیما مهارت پیدا کند، خانواده و دوستانش برای پیشرفتش به او تبریک گفتند. او حسابی از این موضوع خوشحال شده بود.
البته منظورمان از دیدن و به رسمیت شمردن پیشرفت او، این نیست که به او جایزه بدهید یا در مدرسه به او نقش مهمی بدهید.
- دیدن و به رسمیت شمردن پیشرفت یعنی به عنوان مادر و پدر، معلم، مربی، هم‌گروهی، دوست، به او تبریک بگویید، یا از جملاتی مانند «چقدر کارت خوب بود، لایک داری، کارت درسته» استفاده کنید.
- حتی گاهی تکان دادن سر میتواند معجزه کند. مهم این است؛ چیزی بگویید یا کاری کنید که او بداند کارش را دیده‌اید و حواستان به روند پیشرفت او است.
چنین کارهایی اعتماد به نفس، عزت نفس و انگیزه‌ای را که موجب کسب مهارت در کودک بیش فعال میشود، تقویت میکند. همچنین پیوند و ارتباط کودک‌تان را به شخص یا گروهی که او را به رسمیت شناخته، بیشتر و قوی‌تر میکند.
اقدامات درمانی برای کودکان بیش فعال
مهم‌ترین اقدام درمانی برای کودکان بیش فعال یا اصلاً برای تمام کودکان در هر سنی، این است که وارد چرخه تعالی شوند. این چرخه همیشه، برای هر کسی و در هر جایی کاربرد دارد.
پدر و مادرها نباید نگران پیشرفت کودکان‌شان در این چرخه باشند. ممکن است کودکی که دارای اختلال کم‌توجهی – بیش فعالی است، در مدرسه نمرات ضعیفی بگیرد اما در چرخه تعالی، عملکرد خوبی داشته باشد. آینده چنین کودک بیش فعالی روشن است.
همچنین ممکن است کودک شما، نمرات بالایی داشته باشند اما ارتباط مناسبی با دیگران نداشته باشد و از دوران کودکی‌اش لذت نبرد. مشخص است که آینده چنین کودکی به روشنی و پرباری کودکان دسته اول نخواهد بود.
پیشنهاد می‌کنیم این چرخه را جدی بگیرید و از آن در زندگی روزمره کودکان بیش فعال استفاده کنید. این روش مطمئن‌ترین راه برای بروز استعدادهای فرزندتان است؛ با این کار به او کمک می‌کنید عزت نفس، اعتماد به نفس، میل، اشتیاق، صمیمی بودن و حتی رفتارهای اخلاقی‌اش رشد کند.
غزل جعفری
روانشناس بالینی
