آیا فرزند من انگیزه ای برای انجام کارها دارد ؟
زیربنای رفتارهای انسان، انگیزه است. انگیزه ای که گاهی آنقدر بزرگ است که ما را سر پا نگه دارد و گاهی با کوچکترین حواس پرتی، آن را فراموش و کار را رها می کنیم.
انواع انگیزه
در علم روانشناسی، دو نوع انگیزه وجود دارد.
انگیزه درونی:
زمانی که شما از کاری که انجام می دهید لذت می برید و آن را صرفا به خاطر نتیجه ای که مد نظرتان است انجام نمی دهید؛ شما نسبت به آن کار انگیزه درونی دارید.
انگیزه بیرونی:
زمانی که شما برای رسیدن به نتیجه تلاش می کنید و تمام تمرکزتان به آخر کار است، شما در انجام آن کار دارای انگیزه بیرونی هستید و ممکن است در حین کار نیز هیچ لذتی از آن نبرید.
البته در بیشتر رفتارهای روزمره زندگی ما رد پای هر دوی این انگیزه ها دیده می شود، ولی به لحاظ ماهیتی پژوهش ها نشان داده اند، زمانی که ما در کاری انگیزه درونی داریم، در حین انجام آن در لحظه هستیم، لذت می بریم، و تمرکزمان بر فرایند انجام آن خیلی بیشتر است.
لذا کارهایی که با انگیزه های درونی ما به اتمام می رسند، کیفیتی به مراتب بالاتر از کارهایی دارد که زیربنای آن، انگیزه بیرونی است.
در همین راستا می توان به پژوهشی اشاره کرد که در دانشگاه های آمریکا انجام شده است. آنها از دانشجویان خواستند که همگی مقاله ای علمی را بخوانند. سپس بعد از گذشت یک هفته از آنها سوال هایی در رابطه با مقاله پرسیدند.
آنهایی که در حین خواندن مقاله، محتوای آن برایشان جذاب به نظر رسیده بود، بهتر می توانستند محتوا را به یاد بیاورند و سوال ها را پاسخ دهند.
بنابراین تمام تلاش مربی ها و والدین این است که فرزندشان برای انجام کاری انگیزه درونی داشته باشد، از آن لذت ببرد و نتیجه بهتری را نیز رقم بزند.
مشق نوشتن بدون درگیری
نشانه های انگیزه در کودکان
کودکان با انگیزه:
- کارهایی را انتخاب می کنند که برایشان چالش برانگیز است.
- کارها را بدون اجبار کسی آغاز می کنند.
- تمرکز و تلاش جدی دارند.
- نگرش مثبت نسبت به یادگیری دارند.
- برای گذر از شرایط سخت آماده هستند و مهارت حل مساله را بلدند.
- کاری را ول نمی کنند، تا اینکه بتوانند آن را به پایان برسانند و یا در آن موفق شوند.
کودکان بی انگیزه:
- کارهایی را انتخاب می کنند که بسیار آسان است.
- برای شروع کاری نیاز به اجبار دارند.
- نسبت به یادگیری نگرش منفی و یا خنثی دارند.
- وقتی دچار مشکل می شوند سریع کنار می کشند.
- کارها را نیمه تمام ول می کنند.
برای ایجاد انگیزه باید مهارت تاب آوری را به کودک خود آموزش دهید:
چگونه باید به کودکان انگیزه درس خواندن بدهیم ؟
- فرض کنید دو درب وجود دارد. درب شماره یک برای والدینی است که می خواهند برای همه کارها به فرزندشان انگیزه دهند. آنها همیشه از جملاتی چون: بلند شو، به مدرسه برو، درس بخوان، موفق شو … استفاده می کنند.
- درب شماره دو نیز مخصوص والدینی است که می خواهند فرزندشان خودانگیخته باشد. آنها می خواهند الهام بخش باشند تا فرزندشان به دنبال علایقشان برود.
- والدینی که از درب شماره یک وارد می شوند، می خواهند فرزندشان کارها را درست انجام دهد. ولی والدینی که از درب شماره دو وارد می شوند، میخواهند فرزندشان «بخواهد» که کاری را درست انجام دهد.
اگر می خواهید از درب شماره یک وارد شوید پس به غرزدن، التماس کردن، فریاد کشیدن، فشار آوردن… برای انگیزه دادن به فرزندتان، ادامه دهید. اما اگر می خواهید از درب شماره دو وارد شوید. برای اینکه فرزندتان به درستی به اهدافش برسد از او سوال های صحیح بپرسید.
بسیاری از والدین از راهکارهای انگیزه بخشی بیرونی نظیر پاداش و تنبیه استفاده میکنند. راهکاری که بیشترین تاثیر را در کودکان زیر 5 سال دارد. در کودکان بزرگتر نیز موثر است ولی می تواند اثرات مخربی بر انگیزه اصلی او بگذارد.
زیرا پاداش دادن و یا محروم کردن فرزندتان از چیزی که دوست دارد، تنها انگیزه بیرونی او را تقویت می کند و فرزندتان دیگر بدون انگیزه بیرونی، علاقه ای به انجام آن کار از خود نشان نخواهد داد.
بسیاری از والدین در کلینیک مشاوره، همیشه از این شکایت دارند که باید بالای سر فرزندشان زور و اجبار باشد تا کاری از جمله درس خواندن را انجام دهد. چنین والدینی برای شورع اکثر رفتارهای فرزند خود، از انگیزه بخشی بیرونی استفاده کرده اند.
مهمترین دلیلی که نباید زیاد از پاداش و تنبیه استفاده کنیم این است که این کار به مرور انگیزه درونی فرزندتان را در هر کاری از بین می برد و دیگر در حین انجام کاری از آن لذت نخواهد برد، بلکه تمام حواسش به نتیجه و پاداشی که دریافت خواهد کرد، می باشد. از همه بدتر این است که اگر فرزند شما از قبل به انجام دادن کاری علاقه بسیاری داشته ولی شما برای انجام آن از انگیزه بخشی بیرونی استفاده کرده اید، انگیزه درونی در آن کار مورد علاقه اش نیز به مرور از بین خواهد رفت.
استفاده نکردن از پاداش و تنبیه به این معنی نیست که انگیزه بخشی بیرونی همیشه موثر نیست. بلکه استفاده درست از آن می تواند در خودانگیختگی فرزندتان اثر بخش باشد.
ایجاد انگیزه بیرونی در کودکان
برای این کار، بهتر است در کاری که انگیزه درونی فرزندتان به اندازه ای نیست که آن را به اتمام برساند از انگیزه بیرونی استفاده کنید. اما حواستان باشد که انگیزه بیرونی، حتما فاکتورهای زیر را شامل شود:
1. بچه ها عامل خودمختاری را در هنگام انگیزه بخشی حس کنند (کنترل کارشان را به خودشان بسپارید).
2. کاربردی بودن کاری را که در حال انجام آن هستند، در زندگی واقعی بدانند.
3. مانگیزه بخشی به همراه قدرت تصمیم گیری باشد (مثلا اگر برایشان پاداش در نظر میگیرید، گزینه هایی را برای انتخاب در اختیارشان بگذارید).
4. محیطی که در آن کاری انجام می دهند، جذاب کنید (مثلا درس خواندن در تراس).
اگر این 4 فاکتور را در انگیزه بخشی بیرونی رعایت کنید، انگیزه درونی فرزندانتان نیز تقویت می شود و به مرور در کاری که می خواهید، خودانگیخته خواهند شد.
برخی والدین نیز هستند که می گویند، فرزند من برای انجام هیچ کاری انگیزه ندارد و همش کارهای خودش را انجام میدهد. در چنین مواقعی بهتر است والدین یک قدم عقب بروند.
اجازه دهند چند روزی فرزندشان با برنامه دلخواه خود باشد. سپس در درس، کارهای مربوط به خانه و یا هر کاری که میخواستند فرزندشان انجام دهد، چند انتخاب در اختیارشان قرار دهد تا فرزندشان از میان آنها خودش انتخاب کند و آن کار را انجام دهد.
مثلا اگر شما می خواستید فرزندتان در کار خانه به شما کمک کند و اصرار می کردید که ظرف ها را بشوید و او آن را انجام نمی داد.؛ حال ظرف شستن، آب دادن به گل ها، جارو، غذا درست کردن… همه این ها را به او پیشنهاد بدهید و اجازه دهید یکی از آن ها را خودش انجام دهد.
اگر باز میلی به انجام هیچ یک نشان نداد از راهکارهای تشویقی و پاداش دادن، میتوانید استفاده کنید.
راهکارهایی برای افزایش انگیزه درس خواندن کودکان
اهداف کوتاه مدت فرزندتان را با کمک هم بنویسید و برای رسیدن به آنها قدم هایی را بچینید. این کار انگیزه درونی آنها را برای انجام کاری بیدار می کند.. برای این کار از قدم های زیر پیروی کنید:
۱. تعیین هدف برای کودک
- اهداف را بنویسید: اهداف، زمانی که نوشته شوند، به غیر از یادآوری ذهنی تبدیل به یک یادآوری دیداری می شوند. برای اثر بخشی بیشتر، سعی کنید این اهداف را بر دیوار،یخچال و یا هر جایی که در دیدرس است، نصب کنید.
- اهداف را دقیق تعریف کنید: مثلا این هدف که در امتحان ریاضی دفعه بعد باید بهتر عمل کنی، هدفی مبهم است. باید بنویسید بهتر عمل کردن دقیقا به چه معنی است.
- سپس برای رسیدن به آن ،این کارها را انجام بده:
- هر شب 20 دقیقه اشکالات درس ریاضی ات را دوره کن. چه امتحانی داشته باشی و چه نه
- هفته ای یک بار با معلم خصوصی ریاضی به مدت یک ساعت، کار کن
- از پدر یا مادر سه شنبه ها سوالات ریاضی خود را بپرس
- اهداف را قابل اندازه گیری کنید: وقتی هدفی قابل اندازه گیری باشد، میتوان پیشرفت را مشاهده کرد. قابل اندازه گیری بودن هدف نیز به تعریف دقیق آن بازمیگردد.
۲. شناسایی معلم مورد علاقه فرزندتان
پدر یا مادر، از معلم مورد علاقه خود در زمانی که دانش آموز بودند یاد کنند و شخصیت او را بررسی کنند و بگوید چه ویژگی ای داشت که او مورد علاقه اش بود. همین کار را فرزندش نیز بکند و با هم ویژگی های مشترک را لیست کنند. آنها باید به 10 ویژگی مشترک برسند.
هدف از این کار این است که والدین ببینند کدام یک از این ویژگی ها در خود آنها نیز وجود دارد. این ویژگی های معلم چگونه باعث می شود که فرزندشان، آن درس را بهتر بخواند؟ و در آخر این 10 ویژگی را در خود بپرورانند و طبق آن با فرزندشان رفتار کنند، تا او عملکرد بهتری در درس های دیگرش نیز داشته باشد.
۳. جشن گرفتن
زمانی که فرزندتان در چیزی موفق شد، به انتخاب خود یک جشن برایش بگیرید. این جشن می تواند رفتن به سینما، جشن خانوادگی، تماشای فیلم با هم، بازی کردن و… باشد. منظور از جشن، انجام یک کار خانوادگی است که فرزندتان دوست دارد، است.
۴. اشاره به نقاط قوت
قرار بگذارید روزانه هر شخص، یکی از نقاط قوت دیگر عضو خانواده را بنویسد و روی یخچال یا جایی قابل مشاهده آن را بچسباند. این کار علاوه بر افزایش اعتماد به نفس، انگیزه را نیز افزایش خواهد داد.
۵. جملات انگیزشی
با یکدیگر هر روز یک جمله از بزرگان تاریخ را انتخاب کنید و جایی برای خود بنویسید. بار معنایی این جمله می تواند اثرات بسیاری بر کارهایی که در طول روز انجام می دهید داشته باشد.
درست است استفاده از جملات انگیزشی تاثیر چندانی ندارد، ولی انجام دادن آن به صورت خانوادگی و سپس بررسی اثرات آن در پایان روز با یکدیگر، اثربخشی آن را افزایش می دهد.
۶. حمایت والدین
پژوهش ها ثابت کرده اند، از بزرگترین عوامل با انگیزه بودن فرزندان، پذیرش بی قید و شرط آنها توسط والدین و حمایت آنها است. در همین راستا در زیر به 35 جمله ای که والدین می توانند با گفتن آنها، انگیزه درونی فرزندشان را تقویت کنند، اشاره شده است:
۱ـ من تو را همانگونه که هستی می پذیرم.
۲ـ هیچ کسی نمی تواند جای تو را برای من بگیرد.
۳ـ خودت باش و بی همتا.
۴ـ جرات متفاوت بودن را داشته باش.
۵ـ تو می توانی انتخاب های خودت را داشته باشی.
۶ـ من همیشه مادر/پدر تو هستم. مهم نیست چه اتفاقی می افتد. بدترین اتفاق ها هم بیفتد من هرگز تو را رها نخواهم کرد.
۷ـ مهم نیست که چقدر مرا از خود نا امید کنی، که هرگز نمیکنی.. من همیشه به این که مادر/پدر تو هستم افتخار میکنم.
۸ـ اجازه نده دیگران به تو فشار بیاورند که تو را شبیه خودشان کنند.
۹ـ تو بهترین دختر/پسری هستی که یک والدین می توانند داشته باشند.
۱۰ـ تنها با در کنار تو بودن، احساس غنی بودن می کنم. در واقع من همیشه وقتی به تو فکر میکنم احساس لذت میکنم.
۱۱ـ تو به خوبی بزرگ شده ای.
۱۲ـ من نحوه ای که خدا تو را خلق کرده، دوست دارم.
۱۳ـ تو بی همتا هستی.
۱۴ـ ما نقاط مشترک زیادی داریم، ولی تو خودت یک شخص منحصربه فرد هستی.
۱۵ـ تو الهام بخش من هستی.
۱۶ـ من تو را تحسین میکنم.
۱۷ـ نگاه گردن به تو به من این را یاداور می شود که زندگیم با ارزش است.
۱۸ـ تو به من امید می دهی.
۱۹ـ تو برنده هستی.
۲۰ـ من تو را با هیچ چیز در جهان عوض نمیکنم.
۲۱ـ من عاشق این هستم که بزرگ شدن تو را تماشا کنم.
۲۲ـ من تو را به عنوان دخترم/پسرم همیشه انتخاب خواهم کرد، نه به خاطر اینکه در درس هایت و … موفق شده ای، بلکه به خاطر خودت.
۲۳ـ من همیشه تو را دوست خواهم داشت، چه موفق شوی و چه نه.
۲۴ـ من تو را به خاطر همین که هستی دوست دارم.
۲۵ـ هیچ کاری وجود ندارد که تو انجام دهی و من تو را به خاطر آن بیشتر دوست داشته باشم.
۲۶ـ هیچ کاری نیست که تو انجام دهی و من بعد از آن تو را کمتر دوست داشته باشم.
۲۷ـ تو، تو هستی. و من همیشه از همینی که هستی دفاع خواهم کرد.
۲۸ـ تو، تو هستی. و من منحصر به فردی تو را دوست دارم.
۲۹ـ تو یکی از بهترین هدیه هایی هستی که خدا به من داده.
۳۰ـ من تو را به خاطر کسی که هستی و نه به خاطر کسی که خواهی شد دوست دارم.
۳۱ـ من تو را همینگونه که هستی دوست دارم.
۳۲ـ من وقتی خواب هستی به تو نگاه میکنم و تو همیشه لبخند به لبم می آوری.
۳۳ـ از مهمترین قوانین زندگی این است: سعی کن شبیه خودت باشی.
۳۴ـ تو کامل نسیتی ولی برای من به اندازه کافی خوب هستی.
۳۵ـ تو کامل نیستی، ولی برای من کامل هستی.
این را به خاطر بسپارید، انگیزه بخشی نباید برای «بهتر شدن باشد»، یعنی به فرزندتان فشاری وارد کنید که بهتر از هر کس دیگر شود، بلکه هر فرد باید انگیزه داشته باشد که بهترین تلاش خود را انجام دهد و بهترین نسخه خود شود.
و در آخر باید گفت یکی از مهمترین اصول برای داشتن فرزندی با انگیزه، داشتن ارتباط موثر و همدلی با آنها است ، هر چه فرزندان بیشتر از جانب شما حمایت شوند، در تصمیمات و کارهایی که انجام می دهند، با انگیزه و موفق تر خواهند بود. اکنون نوبت آن است که آنچه که آموختید را به عمل درآورید.
