زمانی را به خاطر بیاورید که در کلاسی نشسته بودید و از مبحث آن کلاس چیزی نمیدانستید. مثل اولین روزی که میخواستید مهارتی مثل ساز زدن، خیاطی، رانندگی و … یاد بگیرید. چه حسی داشتید؟
آن احساس «ندانستن» را به خاطر بیاورید. سپس اشتیاق یادگیری مهارتی که از آن هیچی نمیدانستید را به خاطر بیاورید، یادتان هست که با چه توجهی به معلم خود نگاه میکردید، صحبت هایش را در ذهن ثبت می کردید و دانشتان را افزایش میدادید؟
تمرین کاربردی افزایش خودآگاهی
برای یادگیری روشهای شناخت خود باید همان حس آن را در خود ایجاد کنید. برای شروع مسیر، فرض کنید هیچ چیزی از خود نمیدانید. زیرا فقط در این صورت است که میتوانید به خودآگاهی واقعی برسید و این مهارت را با تمام ابعادش یاد بگیرید.
برای شروع این مسیر پر پیچ و خم میتوانید از راهکارها و سوالهای زیر استفاده کنید. اما قبل از آن بهتر است پرسشنامه زیر را تکمیل کنید تا به صورت عینی نیز ببینید که چقدر خودتان را میشناسید.
آموزش مهارت خودآگاهی برای بزرگسالان
| ۱ـ چند درصد از روز را صرف فکر کردن به رفتارهایتان می کنید؟ | … |
| ۲ـ در ۶ ماه اخیر چند بار شده که شما در جمعی باشید ولی گویی به صورتتان ماسک زده اید و خود واقعی تان نبوده اید؟ | … |
| ۳ـ چند بار شده که نقاط قوت و ضعفی را برای خود در نظر بگیرید ولی از دید دیگران اینطور نباشد. | … |
| ۴ـ در ۶ ماه اخیر چند بار شده که رفتاری را از روی صرفا عادت انجام دهید؟ | … |
| ۵ـ چند بار توانسته اید به صورت انعطاف پذیر بین نقش هایتان حرکت کنید و از نقشی به نقش دیگر بروید ( پزشک و همسر، پدر و رئیس، معلم و مادر و …) | … |
| ۶ـ مثال هایی را به خاطر بیاورید که شما به خاطر نقشی که در خانواده و یا سر کار دارید، مورد انتقاد قرار گرفتید. رفتار شما چگونه بود که مورد انتقاد قرار گرفتید و چه کاری برای بهبود آن انجام دادید؟ | … |
| ۷ـ در ۶ ماه گذشته چند بار مسئولیت اشتباهاتتان را پذیرفته اید و عذر خواهی کرده اید؟ | … |
| ۸ـ در ۶ ماه گذشته چند بار خشم و یا ناراحتی تان را در جمع نشان داده اید؟ | … |
| ۹ـ مثالی را بزنید که در ۶ ماه گذشته قاطعانه و بدون خشم برخورد کرده اید. | … |
| ۱۰ـ در ۶ ماه گذشته چند بار توانسته اید فشار و سختی ای را تحمل کنید؟ | … |
حال با توجه به پاسخ های خودتان و آنچه دیگران گفتند، چقدر خودتان را میشناسید؟
| اصلا | کمی | خیلی | بسیار زیاد | تقریبا کاملا | به طور کامل و دقیق |
خودآگاهی با استفاده از ارزش ها، شخصیت و روابط
برای اینکه بتوانید دید کلی درباره خود داشته باشید، باید به سوالات زیر با تمام جزئییات پاسخ دهید. پاسخ هایتان را سانسور نکنید و بدانید اولین پاسخ، همان درست ترین پاسخ است. یادتان باشد اولین قدم برای شناخت خود، رو راست بودن با خود است.
پرسشنامه خودآگاهی زیر را از خود بپرسید:
- خوداگاهی : ارزش ها و اهداف
۱ـ خود ایده آل شما چه شکلی دارد؟
۲ـ چه آرزوها و اهدافی دارید؟
۳ـ چرا این اهداف مهم هستند؟
۴ـ چه باعث میشود که به این اهداف نپردازید؟
۵ـ ۵ تا ۱۰ حیطه خیلی مهم در زندگیتان را مشخص کنید. مثلا پول، شغل، خانواده، روابط و …
۶ـ حال به زمان هایی که میتوانید برای این حیطه ها اختصاص دهید فکر کنید.
۷ـ به فرزندتان چه توصیه هایی برای انجام دادن یا ندادن کاری میکنید؟
- خودآگاهی : شخصیت
۸ـ خودتان را در سه کلمه توصیف کنید.
۹ـ چه چیزی در شخصیتتان از دوران کودکی تا الان فرق کرده؟
۱۰ـ ایا شخصیت شما شبیه والدینتان است؟
۱۱ـ چه قابلیت هایی دارید که به خاطر آنها به خودتان افتخار میکنید.
۱۲ـ بزرگترین نقطه ضعف شما چیست؟
۱۳ـ بزرگترین نقطه قوت شما چیست؟
۱۴ـ چه چیزی شما را میترساند؟
۱۵ـ شما تصمیاتتان را بر اساس حسی که دارید و یا از روی منطقتان میگیرید؟
۱۶ـ این سوال را چگونه کامل میکنید: چه میشود اگر…
- خودآگاهی : روابط میان فردی
۱۷ـ رابطه صمیمی ایده آلی که در ذهن دارید را توصیف کنید.
۱۸ـ چه چیزی در روابط اخیرتان باعث رضایت شما شده است؟
۱۹ـ اگر فقط چند دقیقه فرصت داشتید زنده بمانید به چه کسی زنگ میزنید؟ به او چه میگفتید؟
خود آگاهی با تمرکز بر نقاط قوت به جای نقاط منفی
یکی از کارهایی که باید در راستای خودآگاهی انجام دهید این است که روی نقاط قوتتان متمرکز شوید و برای استفاده از آنها برنامه ریزی کنید. متمرکز شدن روی نقاط منفی در ابتدا فقط وقتتان را میگیرد و ناامیدتان میکند.
در عوض تمرکز بر نقاط مثبت باعث میشود حس خوبی درباره خودتان داشته باشید. پاسخ دادن به سوالات زیر در خلوت خود باعث میشود نقاط قوت را پیدا کرده و بر روی آنها تمرکز کنید.
- تمرکز بر نقاط قوت شخصیت
- به چه چیزهایی در زندگیتان افتخار میکنید؟ کار، خانه، مادر یا پدر بودن، همسر، دوست، فرزند و ….
- چرا به آنها افتخار میکنید ؟
- کدام یک از استعدادهای شما باعث شده است که چیزهایی که به آنها افتخار میکنید را به دست آورید؟
- بیشتر در کجا و چه زمانی از نقاط قوتتان استفاده میکنید؟
- در چه زمان هایی از نقاط قوتتان استفاده نمیکنید؟ چگونه میتوانید در این موقعیتها نیز از آنها بهره ببرید؟
خودآگاهی با نگاه به گذشته و حال
زمان گذشته و حال زندگی شما، نقطه نظرها، ارزش ها و رفتارهای شما را شکل میدهند. برای روشن شدن مطلب به سوالات زیر پاسخ دهید:
- به گذشته نگاه کنید، چه تجربه هایی بیشترین تاثیر را بر شما و آنچه که در حال حاضر مشغول به آن هستید، داشته اند (برای راحت تر شدن مساله در قدم اول، تاثیرات گذشته بر شغل فعلی تان را بررسی کنید)؟
- در کدام یک از تجربیات گذشته، احساس میکردید که به شدت به انجام آن علاقه دارید و در آن نیز مهارت دارید؟
- چه تجربه هایی موجب به وجود آمدن سختی و پیچیده شدن زندگی تان شده است؟
- به کودکی تان فکر کنید و ببینید در آن زمان چه چیزی از همه بیشتر خوشحالتان میکرد؟
- در حال حاضر چه چیزی در این باره تغییر کرده و چه چیزهایی مثل قبل است؟
- دلایل تغییر چیزهایی که قبلا خوشحالتان میکرد ولی در حال حاضر نه، را بنویسید؟
مدیریت انرژی برای به دست آوردن خودآگاهی
خوداگاهی انرژی شما را افزایش میدهد. در واقع قدرت ذهنی و بدنی تان با افزایش خودآگاهی؛ افزایش میابد. در همین راستا شناخت آدم های سمی زندگی تان، یکی از ابعاد خوداگاهی است. اگر بتوانید این مساله را مدیریت کنید، انرژیتان افزایش میابد.
همچنین میتوانید برای بهبود سطح انرژی، زمان هایی را که هیجانات و احساسات منفی به شما غلبه میکنند؛ مکث کوتاهی کنید و این سوالات را از خود بپرسید:
- حال من در حال حاضر چگونه است؟
- چه احساسی دارم؟
- آیا این احساسات تا به حال کمکی به من کرده؟
- من برای رفع این احساسات معمولا چه کاری انجام میدهم که البته چندان هم موثر واقع نشده.
- چگونه میتوانم راهی جدید برای مقابله با این احساسات بیابم؟
نگاهی به دوران نوجوانی برای بازشناسی خود
- افکار و روابط من در دروان نوجوانی چگونه بود؟
- تجربه ای که برایم از آن دروان بسیار ارزشمند است:
- در حال حاضر من برای چه چیزهایی ارزش قائلم؟
- برنامه و اهداف خانواده من در آن دروان چه بود؟
- چه تصمیمات مهمی گرفتم:
- بیشتر زمانم را چگونه میگذراندم؟
- مهارت ها و علایق من در آن دوران چه بود؟ در حال حاضر نیز کدامند؟
- اهداف من در حال حاضر برای ده سال آینده ام چیست؟
خودآگاهی با ادراک خود
- ۳کلمه ای که شما را توصیف میکند بنویسید ( مثال: دانش آموز، پسر/دختر، مسلمان و یا ویژگی مثل مهربان، سخت کوش و …)
- تفاوت میان خود واقعی و خودی که دیگران میبینند، چیست؟
- چه چیزی باعث میشود تا پیش دیگران، خودتان نباشید (خودتان را سانسور کنید)؟
- معمولا برای اینکه دیگران را از خود راضی نگه دارید، چه کارهایی انجام می دهید؟
- دوست دارید دیگران درباره شما چه بگویند؟
- در مقابل نظرات دیگران چه رفتاری نشان میدهید؟
- دوست ندارید مردم چه چیزی درباره شما بگویند؟
- آیا برایتان مهمتر است خودتان باشید یا دیگران دوستتان داشته باشند؟ چرا؟
- پیش چه کسانی احساس میکنید خودتان هستید؟
- در چه مکان هایی احساس میکنید که خودتان هستید؟
- چه فعالیت هایی باعث میشود که حس کنید خودتان هستید؟
- دوست دارید وقتی از دنیا رفتید، دیگران شما را چگونه به خاطر بیاورند؟
- اگر تنها یک سال از عمرتان باقی مانده بود. به چه کاری می پرداختید؟ آن کار چگونه باعث لذت بردن شما میشد؟
- برای چه برای انجام آن کار اشتیاق فراوان داشتید؟
- اگر به اندازه کافی پول داشتید، آنوقت چه حرفه و شغلی برای خود انتخاب میکردید؟
- اگر میدانستید که هر کاری که انتخاب کنید در آن بسیار موفق خواهید شد، چه کاری را انتخاب میکردید؟
در نظر گرفتن دستاوردها و بازتاب ها
- اگر برای دستاوردی قرار باشد به شما هدیه دهند، دوست دارید آن هدیه چه باشد؟
- اگر برای باقی عمرتان قرار باشد فقط به یک چیز دست پیدا کنید، آن چیز چیست؟
- فکر میکنید نقش شما در جهان چیست؟
- به فرزندان و نوه های خود درباره دستاوردهای شغلی خود چه میگویید؟
- مبنای انتخاب شغلتان را برای انها چگونه توضیح میدهید؟
- در دفاع از شغلی که دارید، چه چیزی به خود میگویید؟
- اگر قرار باشد شئ باشید، چه چیزی نمایان گر شماست؟ (موسیقی، حیوانات، گل، شعر، نماد، جواهرات، و …)
- چگونه میتوانید بر زندگی دیگران تاثیر بگذارید؟
شناخت عادت ها
- عادتها و ترجیحات خودتان را لیست کنید.
- سعی کنید تمام عادتهای ریز و درشت خود را بنویسید. مثلا اگه عادت دارید با استکانی خاص چای بنوشید و یا روی صندلی مشخصی و جای مشخصی بنشینید و تلوزیون تماشا کنید و … همه را بنویسید.
داشتن این لیست عادتها علاوه بر اینکه باعث میشود شما خودتان را بهتر بشناسید؛ باعث میشود زمانی که در زندگی با استرس مواجه میشوید، کمی به عادت های خود بپردازرید. در این صورت سیستم استرس فیزیکی و روانی شما آرام میشود.
همچنین کم کم میتوانید عادتهای بد را جایگزین عادتهای خوب خود کنید.
چگونه میتوانم بهترین «خود» من باشم ؟
برای این تمرین باید به گذشته فکر کنید و ببینید در چه موقعیتی شما بهترین عملکرد را داشتید. از آن لذت میبردید و از انجام آن احساس شادی درونی داشتید؟ موقعیت را به خاطر بیاورید و جزئیات آن را بنوسید.
- دقیقا در ان موقعیت مشغول به چه کاری بودید؟
- فاکتورهای محیطی، و تاثیری که روی شما داشتند را یادداشت کنید (مثلا کنار دریا، شرکتی لوکس و …).
- آیا آن موقع شما رئیس داشتید و یا کار را برای خود انجام میدادید؟
- تصویر آن زمان را به طور کامل در ذهن ترسیم کنید.
- چه چیزی را در آن موقعیت از همه بیشتر دوست داشتید؟
- آن کار، چه فاکتورهایی داشت که شما آن را دوست داشتید؟
- چه ویژگی در آن زمان باعث شد که شما در آن کار بدرخشید؟
گفتنی است که پیدا کردن این موقعیت در گذشته، برای بعضی ها دشوار است؛ اما اینگونه نیست که در زندگی شان هیچگاه این موقعیت ها وجود نداشته اند. هر فرد، با کمی فکر کردن میتواند چنین موقعیتی را در زندگی خود بیابد.
پس از تصور و به خاطر آوردن کامل موقعیت، چه چیزی از دوباره فکر کردن به آن موقعیت، آموختید؟
علاوه بر تمرین ها و سوالات بالا، برای افزایش خود آگاهی تکنیکهای مدیتیشن و ذهن آگاهی نیز موثر است.
در آخر باید بگویم، رسیدن به خودآگاهی، رسالت و وظیفه همه ماست! زیرا تنها با داشتن خودآگاهی است که میتوانیم جهانی بهتر را خلق کنیم. یادتان باشد اگر خواستار تغییر هستید، خودآگاهی سرآغاز تمام تغییرهاست.
حال با توجه به این خاطره ای که مرور کردید، در حال حاضر باید چه کاری انجام دهید که از آن لذت ببرید؟ افکارتان را بنویسید.
