گاهی نافرمانی های فرزندان، تنها نافرمانی موقعیتی است، تکرار شونده نیست و این لجبازی ها در رده سنی ۳ تا ۶ سال رخ می هد. در چنین مواردی، نافرمانی فرزندان صرفا به دلیل استقلال طلبی و خالی بودن خزانه رفتاری آنها در بروز هیجان های منفی است.
اما گاهی ریشه نافرمانی ها به اختلال نافرمانی مقابله ای (Oppositional Defiant Disorder) میرسد که برای مدیریت این اختلال، باید موارد دیگری را در نظر گرفت.
به همین منظور در این مقاله به صورت دقیق عوامل زیر بنایی و نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای توضیح داده شده است و در آخر ۵ راهکار برای مدیریت این اختلال پیشنها شده است.
اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD) چیست؟
قبل از اینکه نشانه های ذکر شده را در فرزند خود بررسی کنید، به این نکته توجه کنید که این اختلال بعد از ۸ سالگی شروع می شود و اگر فرزند شما، هنوز به ۸ سال نرسیده است و از شما نافرمانی می کند، این حرف گوش نکردن میتواند طبیعی باشد و یا بر اثر تربیت نادرست شکل گرفته باشد.
در هر حال می توان با راهکارهایی علمی و قطعی فرزند حرف گوش کن تربیت کرد و از بروز اختلال نافرمانی مقابله ای جلوگیری کرد. پیشگیری از جمله مواردی است که به شدت در این حوزه توصیه شده است.
اما اگر فرزند شما بالای ۸ سال سن دارد و دارای نشانه های زیر است، دچار اختلال ODD است که بهتر است از همین الان از پیشروی آن جلوگیری نمایید. زیرا در صورتی که این اختلال مدیریت نشود، به مرور اختلال های شدیدتری نظیر اختلال سلوک و اختلال شخصیت ضداجتماعی در فرد دیده میشود.
نشانه های حرف گوش نکردن در نافرمانی مقابله ای
شامل موارد زیر است:
- عصبانیت های مکرر و دوره های فوران خشم
- بگو مگو کردن و بحث و جدل دائمی با بزرگترها و صاحبان قدرت
- زیر پا گذاشتن عمدی قوانین
- تلاش برای ایجاد اعصاب خوردی برای دیگران (چنین افرادی گاهی خودشان نیز به سرعت از کوره در می روند و با کوچکترین حرکتی، اعصابشان به هم میریزد!)
- مقصر دانستن دیگران برای کارهای اشتباه خود
- کینه توزی و انتقام جویی
- فحش دادن و استفاده از الفاظ رکیک
- گفتن حرف های به شدت آزار دهنده در هنگام ناراحتی
همچنین افراد با چنین اختلالی، تاب آوری پایینی دارند و زود کلافه می شوند. علاوه بر این از عزت نفس پایینی نیز برخوردار هستند.
از جمله دیگر اختلالاتی که ممکن است با اختلال نافرمانی مشاهده شود، اختلال بیش فعالی و نقص توجه و اختلال های اضطرابی می باشد.
دلایل بروز اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD)
با توجه به پژوهش های انجام شده در این حوزه، نمیتوان یک دلیل قطعی برای بروز این اختلال بیان کرد و لذا روانشناسان، دلایل ترکیبی برای شروع اختلال نافرمانی مقابله ای در نظر گرفته اند که شامل ترکیب عوامل ژنتیک، بیولوژیک و محیطی هستند.
- به صورت اختصاصی تر برخی از نواحی مغز، به ویژه قسمت پیش پیشانی که مسئول تصمیم گیری و مدیریت رفتارهای تکانشی است، در مغز افراد مبتلا به این اختلال، کارکرد طبیعی ندارند.
- از طرفی محیطی که بایدها و نبایدهای زیادی را به فرزندان تحمیل می کند و والدین سخت گیر، منبعی برای تقویت رفتارهای منفی و نافرمانی فرزندان است.
- همچنین در سابقه خانوادگی فرزندانی که چار اختلال نافرمانی مقابله ای هستند، افراد با چنین الگوهای رفتاری ای دیده می شوند.
- در نوجوانان نیز، به ویژه پیوستن به گروه های دوستی ای که پیروی نکردن از قوانین امتیاز محسوب می شود، این اختلال بروز می یابد.
درمان اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD) در خانه
توجه داشته باشید که هر چه سن فرزندان پایین تر باشد، مدیریت انافرمانی امکان پذیر تر است که برای مدیریت موفقیت آمیز این اختلال، بهتر است از ترکیب راهکارهای زیر استفاده کنید:
۱. رفتارهای مثبت فرزندتان را تقویت کنید.
به جای تمرکز بر رفتارهای منفی و نافرمانی های او، سعی کنید در طی بازه های مشخصی که برای خود تعیین میکنید، رفتارهای مثبت او را بشمارید و از او بابت ان رفتار تشکر کنید. بازه ی معین و تعداد رفتاهای مثبتی که فرزندتان انجام داده است را یادداشت نمایید و ان را در مکانی قابل دید نصب کنید. این کار هم عزت نفس او را افزایش خواهد داد و هم تعداد نافرمانی ها را کاهش خواهد داد.
۲. به ازای رفتارهای صحیح، برای فرزندتان پاداش در نظر بگیرید.
این کار به ویژه برای کاهش نافرمانی های فرزندان با سنین پایین تر حواب می دهد. زمانی که می خواهید پاداش هایی را برای او در نظر بگیرید بهتر است به تعداد ۱۰ پاداش در یک کاغذ با کمک خود فرزند بنویسید و آن را داخل ظرفی بیاندازید و او از میان انها انتخاب کند.
این کار انگیزه او برای اجرای قوانین و مدیریت رفتارهای ناسازگار اش را افزایش می دهد. توجه کنید که تمام پاداش ها، یک وسیله ی فیزیکی نباشند. پاداش می تواند درست کردن کیک مورد علاقه کودک و یا رفتن به پیک نیک با دوستان باشد. سعی کنید تمام پاداش ها را با توجه به علایق فرزندتان تنظیم نمایید.
برای اینکه بچه به حرف تو گوش کنه باید از روش خاصی استفاده کنی
۳. الگوی رفتاری صحیح برای فرزندتان باشید.
یکی از اصلی ترین روش های کاهش نافرمانی ها و پیروی از قوانین، اجرای انها توسط والدین است. اگر خودتان بر سر مسائل ریز و درشت با همسرتان و یا فرزندتان بحث می کنید و با صدای بلند صحبت می کنید و یا نمی توانید خشم خود را به خوبی مدیریت کنید، فرزند شما این رفتارها را به عنوان اصلی ترین الگوی رفتاری، از شما یاد گرفته است.
رفتارهای فرزندان، أینه ی رفتارهای شما هستند، و لذا اگر بتوانید رفتار خود را تنظیم کنید، تا حدود زیادی می توانید نافرمانی های فرزندتان را کاهش دهید.
۴. با فرزندتان وقتی را به صورت اختصاصی بگذارید.
گذراندن وقت به صورت اختصاصی به دور از حواس پرتی و توجه به عوامل دیگر، باعث می شود نیاز به توجه در فرزند نافرمان شما، دیده شود و لذا بخشی از دلایل زیربنایی نافرمانی که توجه طلبی است، رفع خواهد شد.
سعی کنید در این زمان، به فعالیت دلخواه فرزندتان بپردازید و با تمام وجودتان در ان لحظه حضور داشته باشید (برای مطالعه بیشتر درباره وقت کیفی، رجوع شود به مقاله ۳ راهکار غیر مستقیم و نهایی را برای مدیریت نافرمانی های کودک).
۵. قوانین و نحوه اجرای ان را به وضوح بیان کنید.
به این نکته توجه کنید که بخش زیادی از اجرای قوانین در گرو بیان واضح قانون، دلیل آن و نحوه اجرای آن است.
همانند کسی که برای اولین بار می خواهد آیین نامه راهنمایی و رانندگی را بخواند، باید بتوانید قوانین و دلایل زیر بنایی آن را به صورت دقیق به فرزندتان توضیح دهید. همچنین پیامدهای عدم پیروی از قانون مد نظر را نیز به او بگویید.
برای تفهیم بهتر قانون میتوانید در کارت های کوچک و زیبایی با برچسب های جذاب برای تزئین، قوانین را در جای جای خانه برای او بنویسید و بچسبانید. با این کار فرزندان رغبت بیشتری برای اجرای آن قوانین نشان خواهند داد. در حقیقت هرچه بیان قوانین به صورت بازی و جذاب باشد، احتمال پیروی از آن بیشتر می شود.
همچنین بهتر است برای مدیریت بهتر این اختلال، جلسات روان درمانی را نیز در نظر بگیرید. هر چه زودتر برای رفع اختلال نافرمانی مقابله ای اقدام کنید، اثربخشی ان بیشتر خواهد بود.
اگر پیشرفتی در رفتار فرزندتان مشاهده نکردید، ناامید نشوید.
اما به عنوان یک پژوهشگر و مربی در زمینه تربیت فرزند، میتوانم به شما این یقین را بدهم که کوچکترین تلاش شما برای تربیت فرزند صحیح بی نتیجه نخواهد ماند و شیرینی نتیجه اش، آنقدر لذت بخش است که ارزش این همه صبر و تلاش شما را دارد.
یادتان باشد، زندگی آموختنی و ساختنی است و شما آفریدگار آن هستید.
سلاله سادات اصل علوی پایدار
دکتری روانشناسی سلامت
