شب ادراری کودکان
شب ادراری کودکان از شایع‌ترین مشکلات دوران کودکی است. این مشکل، به کودک احساس گناه، ناپاکی و استرس وارد می‌کند، همچنین عملکرد او را در مدرسه تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد و خانواده او را تحت فشار می‌گذارد.
شب ادراری در واقع به ادرار کردن اختیاری یا غیراختیاری کودکان بالای 5 سال در رختخواب یا لباس گفته می‌شود. از کودکان بالای پنج سال انتظار می‌رود که بتوانند ادرار خود را کنترل کنند و حالتی به جز این، غیرطبیعی است.
برای آنکه بتوان گفت کودک دچار شب ادراری شده است، باید خیس شدن ملحفه یا لباس او قابل مشاهده باشد و به مدت حداقل سه ماه متوالی، هفته‌ای حداقل دوبار تکرار شود. شب ادراری در بزرگسالان و نوجوانان نیز دیده می‌شود.
انواع شب ادراری
نوع پایدار یا اولیه شب ادراری
در نوع اولیه شب ادراری این حالت به صورت دائم اتفاق می افتد و کودک هرگز خشک بودن را تجربه نمی کند. کودکی که مبتلا به شب ادراری اولیه باشد، از ابتدای تولد توانایی کنترل ادرار خود را نداشته و هرگز موفق به این کار نشده است.
کودک مبتلا به شب ادراری نوع پایدار معمولا دچار مشکلات و آسیب‌های اجتماعی و روانی می‌شود. برای مثال عزت نفس او آسیب می‌بیند، از سمت همسالان و کودکان اطراف خود طرد می‌شود حتی خانواده او را سرزنش می‌کند و ممکن است کودک خود را مقصر بداند.
نوع ثانویه یا عودکننده شب ادراری
نوع ثانویه شب ادراری مربوط به زمانی است که کودک یک دوره 6 ماهه یا بیشتر را سالم بوده و توانایی کنترل ادرار را داشته است اما پس از آن درگیر شب ادراری می‌شود. این نوع از شب ادراری، برعکس شب ادراری اولیه عمل می‌کند.
در شب ادراری اولیه، کودک به علت این مشکل، فشارهای روانی و اجتماعی زیادی را تجربه می‌کند، اما در نوع ثانویه، مشکلات اجتماعی و روانی و به خصوص ترس و اضطراب، معمولا علت شب ادراری هستند. برای مثال طلاق والدین، درگیری‌های خانوادگی، تجربه اتفاقات دردناک مانند از دست دادن یک فرد که برای کودک عزیز است یا تجربه تجاوز و سواستفاده جنسی میتواند از علل درگیری کودک به شب ادراری باشد. (درحالیکه حداقل طی 6 ماه گذشته مشکلی نداشته است.)
علائم و نشانه‌های شب ادراری در کودکان چیست؟
شب ادراری در کودکان و نوجوانان باعث آسیب به اعتماد به نفس و احساس ناپاکی و کثیف بودن می‌شود. بزرگسالان مبتلا به شب ادراری از آشکار شدن این موضوع می‌ترسند و از دیگران کناره می‌گیرند تا رازشان فاش نشود. از طرفی والدین کودکان و نوجوانان مبتلا به شب ادراری نیز احساس گناه و تقصیر می‌کنند.
از نشانه‌ها و علائم این مشکل، می‌توان به مجموعه‌ای از نشانه‌ها اشاره کرد که بسته به فرد ممکن است چندین مورد از آن‌ها بروز کند (در اکثر افراد مبتلا، تعداد زیادی از این نشانه‌ها به وضوح قابل مشاهده است):
- مکیدن شست
- اعتماد به نفس ضعیف
- خروج قطره قطره ادرار در روز
- افت تحصیلی
- صحبت یا گریه کردن در خواب
- لکنت زبان
- بدخلقی
- خشم
- دروغ‌گویی
- احساس حقارت و ناامنی
- ساعت‌ها بیدار ماندن در رختخواب و ترس از به خواب رفتن
- گوشه‌گیری و همبازی نشدن با همسالان
- احساس ضعف و ناراحتی
- صبح‌ها در رختخواب ماندن و خود را به خواب زدن
- تحمل نکردن سخنان اطرافیان
- احساس متفاوت بودن از دیگران و طردشدگی
علل و عوامل شب ادراری کدام است ؟
شب ادراری میتواند ناشی از عوامل متنوع یا مجموعه‌ای از علت‌ها باشد. از مهم‌ترین این علل، می‌توان به زمینه ژنتیکی، اضطراب و استرس روانی کودک اشاره کرد.
در مجموع، عوامل شب ادراری به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- علل جسمانی و پزشکی:
- علت شب ادراری ممکن است یک مشکل جسمانی و بیماری پزشکی باشد. برای مثال: عدم تکامل دستگاه عصبی، کاهش ظرفیت مثانه، ضربه های وارده بر ستون فقرات و فشار به نخاع، ضایعات و عفونت مجاری ادرار، آسیب مرکز نگهداری ادرار در مغز، تاخیر رشدی، مشکلات هورمونی، بیماری صرع، بیماری دیابت، نارسایی مادرزادی دستگاه ادرار، عقب‌ماندگی ذهنی، بیماری‌های کلیه، اختلالات خواب، کوچک بودن اندازه مثانه و اختلال آن، تحریک موضعی آلت تناسلی، عفونت‌های مکرر دستگاه تنفسی فوقانی، لوزه سوم، عادت کودک به تنفس دهانی و خرخر شبانه، کمبود کلسیم، خون و التهاب سر آلت یا مهبل و مواردی از این قبیل.
- علل محیطی:
- تعداد زیاد فرزندان، وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین خانواده، وضعیت تحصیلی والدین خصوصا مادر، دور بودن دستشویی از محل خواب، تنبلی در رفتن به دستشویی، سرگرمی و علاقه فراوان کودک به بازی و عدم تمایل او به ترک بازی برای رفتن به دستشویی، تاریکی و بدبویی و سرمای شدید دستشویی، مصرف بیش از حد مایعات در طی روز توسط کودک،یا حتی تعداد زیاد اعضای خانواده نیز میتواند در این مشکل تاثیرگذار باشد.
- علل روانشناختی:
- سلامت روان کودک، اطرافیان و ثبات تاثیر بسیار مهمی بر این موضوع دارد. به شکلی که استرس، تضاد و کشمکش خانوادگی، بد رفتاری والدین با کودک، طلاق یا مرگ والدین، محروم شدن از محبت مادری، شیوه فرزندپروری ناسالم والدین، احساس ناامنی و ناآرامی، فقدان ارتباط صمیمی بین کودک و والدین ، مرگ یکی از افراد مهم و دوست داشتنی زندگی کودک و افسردگی او میتواند زمینه‌ای برای شب ادراری کودک باشد.
توجه داشته باشید که ممکن است شب ادراری تلاشی از جانب کودک برای جلب توجه اطرافیان باشد. رفتن کودک به مدرسه یا هرچیزی که باعث شود کودک از مادر یا مراقب اصلی خود جدا شود نیز ممکن است عاملی برای شب ادراری شود. اضطراب در کودک میتواند با علائمی مانند دندان قروچه، ناخن جویدن یا گریه کردن در خواب خود را نشان دهد.
شب ادراری کودک ممکن است باعث ایجاد افسردگی در مادران یا مراقبین اصلی شود. به این دلیل که والد احساس بی‌کفایتی یا گناه کرده و افسرده می‌شود. افسردگی والد نیز میتواند شب ادراری و مشکلات روانی و اضطرابی کودک را افزایش داده و چرخه‌ای معیوب بسازد. هر یک از این موارد در ترکیب با سایر عوامل، میتواند باعث ایجاد یا تشدید شب ادراری در فرد مبتلا شود.
شب ادراری در میان کودکان بالای ۵ سال
میزان شیوع شب ادراری، بسته به معیارهای اجتماعی و سبب‌شناسی ممکن است متغیر باشد، اما در کل حدود یک تا 2 درصد از کودکان تا 14 سالگی هم توانایی کنترل ادرار خود را ندارند.
در پنج سالگی 7 درصد از پسران و 3 درصد از دختران مبتلا به شب ادراری هستند. این درصد تا 10 سالگی کاهش پیدا کرده و در پسران به 3 و در دختران به 2 درصد می‌رسد، اما با این وجود، شب ادراری یکی از شایع‌ترین اختلالات دوران کودکی به شمار می‌رود.
به نظر می‌رسد که شیوع این مشکل در پسران بیشتر از دختران است.
درمان ترس کودکان در خانه به وسیله خودتان
درمان و کنترل شب ادراری کودکان
- آگاه‌سازی والدین:
ممکن است خیلی از والدین به اشتباه تصور کنند که شب ادراری موقتی است و به‌خودی‌خود از بین می‌رود. اگرچه در کودکان پیش از یک سال، تاحدی طبیعی است اما اگر تعداد تکرار آن بیش از حد معمول یا زمان رخ دادن آن پس از پنج سالگی باشد، موضوعی جدی است و باید پیگیری شود. از طرفی والدین کودکان دچار شب ادراری، استرس، احساس گناه یا شرم زیادی را تحمل می‌کنند. این فشار روانی علاوه بر آزار والدین، میتواند باعث ناراحتی کودک و تشدید مشکل او شود. بنابراین بسیار مهم است که به عنوان والدین این کودکان، از حمایت روانی تخصصی یا حمایت اطرافیان خود بهره‌مند شوید.
- پرهیز از تنبیه، تحقیر یا سرزنش کودک:
هرگز از تنبیه، سرزنش، تحقیر یا انتقاد برای درمان شب ادراری کودک استفاده نکنید. یکی از عوامل تاثیرگذار در این اختلال، استرس و آشفتگی روانی در کودک است. تحقیر و تنبیه و فشار عصبی، تنها استرس کودک را افزایش داده و وخامت اوضاع را بیشتر می‌کند. فراموش نکنید که این شرایط تحت کنترل کودک نیست و باید عوامل زمینه‌ای و علل این مشکل را شناسایی کرده و برطرف کرد.
- یادآوری به کودک:
قبل از اینکه کودک به قصد خوابیدن به اتاق یا رختخواب خود برود، به او یادآوری کنید که به دستشویی برود. اگر گفت نیازی به دستشویی ندارد، از او بخواهید که تلاش کند هرچقدر که میتواند مثانه‌اش را خالی کند.
- کنترل میزان مصرف مایعات کودک:
تلاش کنید که نوشیدن مایعات قبل از زمان خواب را محدود کنید. حتی خوراکی هایی که آبکی هستند مثل سوپ، ژله یا سالاد. همچنین توجه داشته باشید که مصرف آب کودک در طی روز بیشتر از حد نیاز نباشد. همانطور که قبلا اشاره کردیم، حجم مایعات مصرفی کودک تاثیر مهمی روی شب ادراری او دارد. بنابراین با کمک متخصص، مصرف مایعات کودک خود را (که بسته به سن، مرحله رشدی، نیاز بدن، شرایط جسمی و اقلیمی و … متفاوت است) مشخص کرده و آن را کنترل کنید.
- استفاده از نایلون یا پوشش ضدآب برای محل خواب کودک:
در صورت امکان، تشک اصلی کودک را با یک نایلون یا پوشش ضد آب بپوشانید و روی آن را ملحفه بکشید. این به شما کمک می‌کند که در صورت نیاز، فقط ملحفه را عوض کنید. چنین راهکاری علاوه بر صرفه‌جویی در وقت و هزینه، باعث می‌شود که کمتر خشمگین شده و بهتر بتوانید خود را کنترل کنید.
- بیدار کردن کودک در طول شب:
در طول شب و زمان خواب، کودکتان را یک تا سه بار در فواصلی معین بیدار کنید و به او کمک کنید تا به دستشویی برود و مثانه‌اش را تخیله کند. حتما توجه داشته باشید که این تمرین نباید با شماتت، سرزنش یا غر زدن از سمت شما همراه باشد. پس از مدتی می‌توانید فاصله بین بیدار کردن را بیشتر کرده و دفعات آن را کمتر کنید.
- استفاده از زنگ‌های حساس به رطوبت:
این زنگ‌ها دو دسته هستند؛ یک دسته از آن‌ها به لباس خواب کودک و دسته دوم به رختخواب او متصل می‌شوند. روش کار این زنگ‌ها به این صورت است که به محض ایجاد کمترین رطوبتی، زنگ به صدا در می‌آید. خود کودک یا والدین بیدار شده و او را برای تخلیه باقی‌مانده ادرار به دستشویی منتقل می‌شود. در این روش لازم است به این نکته توجه کنید که پس از هربار به صدا درآمدن زنگ، لباس و رختخواب کودک باید تعویض و خشک شود تا زنگ مجددا مورد استفاده باشد. این روش به کودک کمک می‌کند که کم کم به پر بودن مثانه خود حساس شده و متوجه آن شود و به موقع به دستشویی برود.
- انجام ورزش‌های کششی جهت تقویت مثانه و مجاری ادراری:
این حرکات کششی در جهت افزایش گنجایش مثانه و کشسانی دیواره‌های آن و همچنین افزایش میزان کنترل کودک بر خروج ادرار است. برای مثال در طول روز و زمانی که کودک احساس می‌کند ظرفیت مثانه‌اش پر شده است، از او بخواهید حرکات کششی انجام دهد. این کار باعث افزایش گنجایش مثانه می‌شود. به عنوان مثالی دیگر به کودک خودتان بگویید در دستشویی و در حین دفع ادرار، چندلحظه‌ای جلوی ریزش و دفع ادرار را بگیرد و سپس مجددا آن را رها کند. این تمرین در جهت افزایش کنترل کودک شما بر دریچه دفع ادرار خود است.
- تقویت روحیه کودک:
در این بخش تمرکز ما بر آن است که از احساس گناه، شرم و کمبود عزت نفس کودکمان کم کنیم و به او یاد بدهیم که مقصر نیست. سعی کنید با زبانی کودکانه و قابل فهم، این موضوع را برای فرزند خود توضیح دهید، یا برای مثال می‌توانید جدولی تهیه کنید و به ازای هر شبی که شب ادراری رخ نداد، برای کودک ستاره‌ای بچسبانید. سپس هر زمان تعداد ستاره‌ها به ده عدد رسید، برای او یک جایزه کوچک خریداری کنید. این کار و تمرینات مشابه، علاوه بر کاهش احساس گناه و شرم، باعث کنترل اضطراب کودک می‌شود. از آنجایی که اضطراب کودک عاملی تاثیرگذار بر تشدید شب ادراری است، با این تمرین می‌توانیم مشکل را هم کاهش دهیم. در این بخش می‌توانید از یک روان‌درمانگر کودک کمک بگیرید.
