روانشناسی نقاشی کودکان ؛ معنی درخت در نقاشی 🌲🌳

این فقط یک درخت نیست

تحلیل درخت در نقاشی کودکان, بشر مدتها قبل از ایجاد زبان گفتاری و نوشتاری تصاویر را خلق کرده است. این نقاشی ها برای انتقال نوعی پیام و دانش به جامعه و به نسل‌ های آینده استفاده شده اند. با شروع توسعه زبانی، این روش انتقال پیام و دانش برای انتقال به نسل‌ های بعدی کاهش می‌ یابد.

امروزه از نقاشی‌ ها به عنوان یک هنر و برای پر کردن اوقات فراغت استفاده می‌شود. در زمینه روانشناسی از نقاشی ها برای درک شخصیت انسان که  شامل  کودکان هم  میشود، استفاده میشود. زیرا به نظر می‌رسد پیام‌ هایی را که  نقاشی منتقل میکند، زبان گفتاری یا زبان نوشتاری نمیتوانند آن را به  شیوه و کیفیت نقاشی، به مخاطب و یا سایر افراد انتقال دهند.

تستهای شخصیتی در روانشناسی از نقاشی استفاده های زیادی شده کرده اند. مانند چند آزمون نقاشی که برای درک شخصیت انسان ساخته شده اند.

نقاشی در مقایسه با نوع پرسشنامه های روانشناسی  که به صورت نوشتاری هستند، دارای  یک مزیت  بزرگ است و آن  مزیت این است که نقاشی نشان خواهد داد که واقعاً در ذهن فرد چه میگذرد ( نشان دهنده ایگو در فرد)  و این می تواند به صورت ناخودآگاه  از طرف فرد بیان شود.

تفسیر نقاشی کودک در روانکاوی روانشناسی کودک

اکنون کاملاً ثابت شده است که ترسیم تصویری یا همان نقاشی ابزاری مهم در درمانگری روان پویایی است؛ حتی اگر به صراحت پذیرفته نشود. اعتقاد بر این است که از طریق نقاشی، شخص عناصر ناخودآگاه خود را بدون هیچ گونه دخالت نفس فاش می‌کند. افشاگری این عناصر به سهولت تشخیص توسط  درمانگر در مشکلات روحی روانی بسیار کمک میکند.

نقاشی کودکان دارای ارزش درمانی زیادی در درک احساسات و افکار کودک، خواسته های ناخودآگاه و دنیای درونی کودک است. همچنین با توجه به سه مقاله قبلی  تحلیل نقاشی، ما دریافتیم که برای کودک، نقاشی کردن روشی بسیار ساده و کاربردی برای بیان احساسات و افکار خود نسبت به گفتگو با روان درمانگر و یا روانشناس است.

بسیاری از کودکان  3 تا 5سال ( آغاز فعالیت هنری آگاهانه) که در مرحله نقاشی اشکال مشخص در  مراحل رشد نقاشی (تحلیل نقاشی کودکان از نظر روانشناسی)  میباشند. مهارت های لازم برای کشیدن اولین فرم ها و اشکال  قابل مشاهده  و قابل تشخیص را پیدا میکنند.

ابتدا باید به این مورد توجه کرد که  کودک به هدف کشف دنیای درونی خود که اغلب نمادین است نقاشی می کشد. سپس می‌توان نقاشی کشیده شده توسط کودک را توصیفی از محیط  اطراف کودک، تجربیات و رویدادهای مهم زندگی  او  نشان داد.

از پنج سال بعد یعنی از 5 تا 7 سالگی که کودک در مرحله نمادگرایی{ نقاشی داستانی }در مراحل رشد نقاشی  ( تحلیل نقاشی کودکان از منظر روانشناسی ) میباشد، مهارت های هنری کودک  رشد زیادی می کند.

به عنوان مثال، آنها یک سر دایره‌ ای، اشکال مختلفی از مو و دست و پاها را در یک شکل انسانی به طور واضح و کاملا قابل تشخیص  میکشند.

علاوه بر این درختانی با تنه های قهوه ای، برگ های سبز و یک خورشید زرد در گوشه صفحه در بسیاری از نقاشی  کودکان در این سن قابل مشاهده است.

کودکان اغلب اشخاص، خانه ها، درختان، مزارع سرسبز و خورشید را ترسیم می‌کنند.

 این مضامین در آثار کودکان از هر کشور و فرهنگی مشاهده می‌ شود و  این داده بر  جهانی بودن بنیاد ذهن و احساسات  اشاره می‌ کنند.

 افراد، خانه ها و درختان از عوامل مهم زندگی کودکان هستند؛ زیرا در محیط زندگی کودک واقع شده اند.  هنگامی که  کودک این تصاویر را ترسیم می‌ کند بیشتر در مورد دنیای درونی خود به ما می‌ گوید تا آن چیزی که کشیده است.

طبق تئوری شناختی، کودکان زمانی که آنچه را که می دانند را ترسیم می کنند   میتوانند بین دنیای خارج و دنیای خود ارتباط برقرار کنند که این نشان دهنده (شکل گیری) شخصیت کودک است.

در این مقاله ما میخواهیم  بر روی یکی از این عناصر مهم نقاشی کودکان تمرکز کنیم” درختان” و اینکه درخت در نقاشی های کودک چه چیزی را به ما به عنوان والد یا روان درمانگر نشان میدهد.

همانطور که در بالا اشاره کردیم تست های روانشناسی زیادی مبتنی بر نقاشی ساخته شده است. در این مقاله ما به  2 تست روانشناسی مبتنی بر نقاشی کودکان که شامل  Baum    Test  و H-T-P  می شود اشاره میکنیم و  به توضیح و تفسیر این دو تست و تحلیل آنها از ” درخت” در نقاشی کودک میپردازیم.

تست های روانشناسی برای تحلیل نقاشی

1.  HTP(خانه، درخت، فرد)

• آزمون خانه، درخت، شخص چیست؟

 این یک آزمون  تصویری شخصیت است. نوعی از آزمون که فرد آزمون دهنده (اینجا منظور کودک است)  به محرک های مبهم، انتزاعی و یا بدون ساختار پاسخ می دهد.

• تاریخچه

آزمون خانه ،درخت، شخص( HTP) توسط جان بوک  (John Buck) طراحی شد

 و در اصل بر اساس مقیاس عملکرد کافی توانایی فکری_ذهنی  بود.  در سال ۱۹۴۸  طراحی شد و  در سال  ۱۹۶۹ به روز رسانی شد.

• هدف

هدف اصلی این آزمون اندازه گیری جنبه های شخصیتی شخص از طریق تفسیر نقاشی ها است و اینکه روانشناس و یا فرد تحلیل کننده از طریق اشکال رسم شده چه چیزهایی از درون و افکار و احساسات فرد نقاش میتواند بفهمد.

  ما در اینجا فرد  آزمون دهنده را کودک در نظر میگیریم و از ۳ عنصر موجود، بر روی درخت تمرکز میکنیم.

تفسیر تست خانه، درخت، شخص

شرح

آزمون خانه، درخت، شخص می تواند از افراد بالای ۳ سال گرفته شود؛ یعنی این تست هم برای کودکان و هم بزرگسالان کاربرد دارد.  تنها شرط برای شرکت در این آزمون این است که فرد بتواند نقاشی های قابل تشخیص بکشد؛ بنابراین کودک باید از مرحله خط خطی عبور کرده باشد.  همچنین این آزمون به طور متوسط ۱۵۰ دقیقه به طول می انجامد.
در ادامه توجه شما را به تحلیل ” درخت” در نقاشی کودکان بر اساس معیار های این تست که یکی از سه عناصر این تست است جلب میکنیم.

• تنه درخت

• تنه نماینده ( فردیت یا ایگو) کودک، احساسات او و شخصیت در حال شکل گیری او است.
• خطوط یا سایه های تیره پوست در ترسیم پوست درخت، نشان دهنده اضطراب در کودک است.
• کشیده شدن تنه کوچک و باریک درخت توسط کودک می تواند بخاطر محدود بودن قدرت ایگو ( خود کودک) باشد و به تبع تنه های بزرگ درختان نشان دهنده قدرت بیشتری از ایگو می باشد.

• درختی که از وسط شکافته شده است، گویی که توسط صاعقه به این وضعیت درآمده است، می تواند نشان دهنده یک شخصیت نا منسجم و خرد شده و همچنین نشان دهنده بیماری روانی جدی و یا نشانه ای از اختلال های آسیب عضوی  کودک باشد.

• شاخه
• ترسیم شاخه بزرگ یا اصلی(limb) { قسمتی که تنه را به شاخه های فرعی و زیادتری وصل میکند} برای کودک تلاشی ست برای رسیدن به ایگو و یا منی که جامعه انتظار دارد و حمایتش می‌ کند و یا می تواند نشان دهنده تلاشی باشد برای رسیدن به چیزی که کودک قادر به کنترل آن نیست.

• شاخه های منشعب شده کوچک می توانند نشان دهنده مهارت های ناکافی کودک برای پاسخگوی به  نیازهایش باشد؛ در حالی که شاخه های بزرگ  منشعب شده ممکن است به این معنی باشد که کودک بیش از حد درگیر  پاسخگویی به نیازهایش است.

• شاخه هایی که در ابتدا کوچک هستند و به تدریج بزرگ میشوند، نمایانگر پرخاشگری کودک  هستند.
• شاخه های خراشیده و یا پیچ خورده به معنی درگیر شدن و در حال دست و پنجه نرم کردن کودک در برخی تلاش ها برای دستیابی به آنها را نشان می‌ دهد
• شاخه های مرده به معنای پوچی و یا ناامیدی کودک است.

• برگ ها

• برگها نشانه های از تلاش برای رسیدن و موفقیت هستند. از آنجا که برگها رشد میکنند پس درخت میتواند به آفتاب نزدیک شود و  آب و غذا دریافت کند. این یعنی نشان دهنده تلاش کودک برای رشد است

• درخت بدون برگ می‌ تواند به معنای احساس نا مفید بودن در کودک یا بی‌ثمر بودن او باشد.
• همچنین برگ های پر شاخ و برگ می تواند نشان دهنده وسواس شدید باشد و توجه به جزئیات برگ ها می تواند تمایلات وسواس ( جبری)  فکری_عملی  باشد.

• ریشه

 خود ریشه می تواند نشان دهنده گرایشات کودک باشد.

• کشیدن درخت بدون ریشه می تواند به معنای عدم امنیت باشد و اینکه کودک هیچ احساس زمینی بودن ندارد.
• ریشه های بیش از حد تاکید شده می‌ تواند نشان‌ دهنده نگرانی بیش از حد کودک نسبت به وجود این تست باشد.

2.تست درخت Karl koch یا Baum Test 

چرا باید درخت را بیش از هر اشیاء دیگری در نقاشی ترسیم کنیم؟ به گفته( Koch  روانشناس) ،  درخت نمادی از بیان ظاهری خود انسان است که به سمت درون خود هدایتش می کند.

درخت همچنین نزدیکترین نماد به بدن انسان است؛ زیرا همانند بدن انسان به صورت عمودی ایستاده،  میوه و گل می دهد ،رشد می کند و  شکوفا می شود؛ بنابراین وقتی شخصی درختی را ترسیم می کند در واقع  بیان ظاهری خود شخص به صورت ناخود آگاه است. اما برای درک واقعی طرز تفکر، و آگاه شدن به ناخود آگاه او باید نقاشی ها تفسیر شوند.

• تاریخچه تست

تست درخت که همچنین با نام ” Baum test” نیز شناخته می شود، در دهه 1950 توسط روانشناسی به نام Karl koch ساخته شد.  گرچه آزمونی قدیمی است اما همچنان مورد استفاده در علم روانشناسی است. ناگفته نماند که در طی سالها توسط روانشناسان کمی به روز رسانی شده است.

حائز اهمیت است که بگوییم تست های تصویری یک روش نسبتا مفید در روش های تشخیصی روانشناسی  بالینی میباشند؛ زیرا روان درمانگران قادر به دریافت اطلاعات مختلف در مورد نحوه فکر و احساسات فرد ( کودک) و اینکه او چگونه در حال کنترل و مدیریت دنیای خودش است، میباشند.

این تست نیز هم مناسب کودکان و هم بزرگسالان است که هدف ما در این مقاله  تحلیل ” درخت” در نقاشی کودک توسط میزان و معیارهای این تست می باشد.

 کودکان بالای 5 سال میتوانند در این تست شرکت کنند. همانطور که گفته شد بخاطر داشتن مهارت لازم برای ترسیم اشکال واضح و قابل تشخیص.این روش بر خلاف روش قبلی ذکر شده فقط بر عنصر درخت در نقاشی کودکان تاکید دارد.

مزایای انجام تست درخت در روانشناسی نقاشی کودکان

• پایداری کودک، وجود یا عدم وجود تعارضات داخلی، آسیب پذیری و حساسیت او را بررسی میکند.
• از سوی دیگر، برخی از جریان های روانشناختی، مانند روانکاوی نشان داده اند که این تست ساختار روان یا محتوای ناخودآگاه کودک را نیز نشان می دهد.
• اطلاعات کسب شده از تحلیل نقاشی کودک در این تست در مورد برخی جنبه های احساسی وی دلالت دارد و سپس میتوان نتیجه نهایی را با نتایج سایر آزمون ها مقایسه کرد.

روند انجام تست

1.  چند برگ سفید مداد رنگی و پاک کن به کودک بدهید. از او بخواهید درختی با تمام جزئیات مانند ریشه تنه شاخه و غیره را ترسیم کند. همچنین می توانیم  از کودکان بخواهیم که دو نقاشی بکشند، یعنی اولین نقاشی به دلخواه آنها باشد و درختی  را که دوست دارند به سلیقه خود ترسیم کنند.
2.  سپس از او بخواهید که نقاشی جدیدی را بکشد. درختی متفاوت از درخت اول را خواهد کشید؛ بنابراین برای ارزیابی بهتر، دو نقاشی خواهیم داشت. زمانی بین 10 الی 30 دقیقه به آنها میدهیم.

نحوه تحلیل آزمون درخت

باید به عناصر مختلف درخت توجه کنیم:

سطح زمینه نقاشی:

• نقاشی درجایی که هیچ خط خاک یا ریشه ای وجود نداشته باشد، ممکن است نشان دهنده عدم ثبات عاطفی و شخصی در کودک باشد.
• ریشه های نامتناسب، ریشه هایی مانند پرتو ، نیز میتوانند شاخصی از مشکلات، خویشتنداری عاطفی، نفرت و ریشه کنی باشند.

تنه:

• تنه بسیار نازک: کودک با افراد بسیار حساس و شکننده ای در ارتباط است یا از طرف دیگر، ممکن است وجود تنش ها یا خواسته ها و نیاز های خارجی کودک را نشان بدهد که باعث دگرگون شدن آرامش و رفاه میشوند.
• یک تنه بسیار قطور: کودک فردی تکانشی، دارای احساسات شدید و همچنین کودک توانایی ضعیف در خود کنترلی است.
• تنه ای با تناسب طبیعی : تعادل درونی کودک را نشان می دهد
• تنه ای که توسط خطوط مستقیم ترسیم شده  است: کودک ظرفیت خوبی برای تفکر انتزاعی دارد.
• تنه ای با خطوط موج دار: کودکی اجتماعی و توانایی خوبی در انعطاف پذیری در جامعه را دارد.

• تنه هایی با حفره یا نقاطی که برجسته هستند: نشان دهنده ترس، تروما ( ضربه)

شاخه:

برای تحلیل شاخه در روانشناسی نقاشی کودکان باید اینگونه در نظر گرفت که شاخه های درخت تعامل کودک با محیط مادی  و بیرونی  را منعکس میکند.

در حالیکه ریشه ها و تنه بیشتر مربوط به دنیای درونی و عاطفی کودک هستند، فرض بر این است که شاخه ها نماینگر سطح دیگری از روان و ذهن کودک هستند.

• شاخه های کوچک: کودکان 7 تا 9 سال اغلب شاخه های کوچک می کشند و این طبیعی است. این ممکن است نشان دهنده ناپختگی خاص کودک در رابطه با جهان باشد.

• شاخه های بزرگ: کودک دارای تخیل، شور و شوق بسیار و حتی در برخی موارد کودک دارای خودشیفتگی خاصی است.

• درختی بدون شاخه: این میتواند بدین معنا باشد که کودک از عدم رشد و احتمالا از نظر مشکل شناختی رنج میبرد.

• شاخه های مارپیچی: کودک میتواند فردی اجتماعی، خوش ذوق و نازک بین باشد.

• شاخه هایی به شکل پره یا تیکه هایی از چوب: میتوان گفت کودک لجبازی نقاشی را کشیده است. همچنین کودک دارای مقداری نفرت یا احساسات سرپیچی می باشد.
• شاخه های دارای برگ: کودک سرزنده

• شاخه های دارای میوه: کودک در ذهن خویش آرزو و نقشه هایی دارد و میخواهد به آنها برسد.