مدیریت و کنترل خشم کودک

مدیریت و کنترل خشم کودک خشم یک احساس طبیعی و سالم برای ما انسان ها است. برای بسیاری از ما عصبانیت یک کودک، تصاویری از پرخاشگری کودکی را به ذهنمان می آورد که خارج از کنترل ،ناراضی یا آشفته است.

جای تاسف است که در شرایط امروزی ترس از عواقب خشم باعث شده است که بسیاری از بزرگسالان نسبت به کنار آمدن با هرگونه عصبانیت حتی عصبانیت کودکان بسیار کوچک مضطرب شوند. 

خشم بسیار بد درک شده است و اکثراً آن را چیزی برای کنترل یا سرکوب می شناسند اما مسلماً آنچه در اینجا درباره اش صحبت می‌کنیم بروز نامناسب احساس خشم و چگونگی مدیریت آن است.

بنابراین این را بدانید که خشم به خودی خود یک احساس ناخوشایند نیست.در واقع گاهی اوقات می تواند نیرویی برای تغییر مثبت باشد. و حتی وقتی به طور مناسب و معنی‌دار بیان شود می تواند یک پاسخ کاملاً طبیعی و سالم به بی عدالتی باشد.خشم همچنین یک واکنش اساسی برای بقا است که ما را قادر می سازد در شرایط بحرانی واکنش فوری نشان دهیم و در آن مواقع از خود دفاع کنیم.

خشم چیزی است که ما احتمالا در ارتباط با دیگران با آن روبرو خواهیم شد و یا به طور منظم در خود تجربه خواهیم کرد. اگر آن را به خوبی مدیریت کنیم می‌توانیم به کودکانمان نیز کمک کنیم تا درک کنند که عصبانیت یک تجربه ترسناک، غیرقابل پیش بینی یا طاقت فرسا نیست و آنها توانایی کنترل این احساس را به روشی سالم و فعال دارند.

کودکان خردسال در یادگیری نحوه مدیریت درست خشم به کمک نیاز دارند. واضح است که تکنیک های مدیریت خشم باید کارهایی بیش از ارائه راهکارهای کنترل یا سرکوب انفجارهای عصبی باشند.

همانطور که کودکان با محیط اطراف خود شروع به آشنا شدن می‌کنند باید به آنها کمک کرد تا مهارت های همدلی و همکاری را در آنها تقویت شود و تواناهایی رو به رشد از جمله توانایی برای تحمل ناامیدی در آنها به وجود بیاوریم و به آنها کمک کنیم تا به هنگام اضطراب از تکنیک های مناسبی برای آرام سازی خود استفاده کنند.

بعد از به وجود آمدن و تقویت این مهارت ها کودکان می توانند خشم خود را به درستی شناسایی و سپس مدیریت کنند. بنابراین خشم در کودکان چیزی نیست که بخواهیم از آن بترسیم ، انکار یا سرکوبش کنیم. 

موقعیت‌هایی که کودکان احساس خشم را تجربه می کنند و یا شیوه هایی که این احساس را ابراز می‌کند تا حدی توسط سطح رشد آنها تعیین می‌شود و بخشی نیز با واکنش دیگران و الگوهای خانوادگی و تجارب گذشته مستحکم می شود. اکثر کودکان می توانند زود عصبانیت را کنار بگذارند اما برخی ممکن است به این باور رسیده باشند که خشم تنها راهی است که توسط آن می توانند به خواسته خود برسند زیرا این همان چیزی است که تجربه شان به آنها آموخته است.

بروز نامناسب خشم توسط کودکان احتمالاً پاسخ های منفی از بزرگسالان و همسالان را در پی خواهد داشت.

برای مثال بچه ها تمایل دارند از کودکان همیشه عصبانی دوری کند که این می تواند منجر به انزوای اجتماعی و احساس شدید عدم کفایت در کودک دائماً عصبی بشود.

در شرایط بدتر ، مشکلات کودک در کنترل خشم می تواند منجر به گریز از مدرسه، محکومیت از مدرسه و نفرت از خود بشود.

کودکانی که خشم خارج از کنترلی را تجربه می کند اغلب از بزرگسالان انتظار دارند تا به آنها احساس امنیت دهند و آنها را کنترل کنند و اگر این نیاز برآورده نشود ممکن است اضطراب بیشتری پیدا کند و رفتار خشمگینانه آنها در تلاش ناامیدانه برای جلب توجه بزرگسالان افزایش یابد.

لذا آموزش مهارت های کنترل درست خشم در کودکان برای مقابله با این گرایش ها یک ضرورت است.

سبک های مختلف تربیتی و خشم کودکان:

سبک های فرزند پروری که نتیجه آن اغلب خشم بیش از حد کودک است ” توجه بیش از حد “یا ” کم توجهی” می باشد.

والدین دسته اول:

سعی می کند تا همه نیازهای کودک را برآورده کنند. نتیجه این امر این است که کودک به این باور می رسد که جهان، پیرامون آنها می چرخد.

همچنین کودکان غالباً با این باور بزرگ می شود که باید هر آنچه را که می‌خواهند به دست آورند و در صورت عدم دستیابی به آنها حق عصبانی شدن را دارند.

این شیوه فرزند پروری منجر به ایجاد کودکی با خواسته های بیش از حد می شود که احساس می کند استحقاق همه چیز را دارد. در واقع این کودک باید والدینی داشته باشد که به طور مداوم محدودیت‌هایی را تعیین می‌کنند و با روشی دوستانه به او نه می گویند.

والدین دسته دوم:

ممکن است بسیار درگیر خود باشند و درگیری زیاد بخاطر شغلشان داشته باشند و به کودک توجه کافی نکنند.

همچنین ممکن است حضور کمرنگی در خانه داشته باشند و یا  ممکن است والدین به دلیل درگیر شدن با اعتیاد رفتاری سرد داشته باشند یا شخصاً فردی عصبی باشند.

کودک در چنین خانه ای احساس طرد شدن، کم ارزش بودن و ترک شدن را تجربه می کند او هر روز باید با احساساتی مانند ناامیدی، ترس و غم مقابله کند.

همینطور کودک نمی تواند خشم خود را ابراز کند زیرا از این می ترسد که والدینش او را بیشتر رد کنند.

والدین دسته سوم:

والدینی هستند که کودک خود را مدام مورد انتقاد و آزار و اذیت شدید قرار میدهند و کودکشان معمولاً تمام فکر و ذکرش این است که :« که چه کاری را انجام بدهم و چه انجام ندهم، همیشه مورد انتقاد قرار می‌گیرم».

این نوع کودک احساس می‌کند که لیاقت تامین نیازهای خود را ندارد و از اینکه هیچ وقت مورد ستایش والدینش قرار نمی گیرد احساس شرم می کند. کودکی که از آزار کلامی و جسمی رنج می برد از این بی عدالتی خشمگین می شود. 

اکثراً رفتار او با دیگران رفتاری از روی خشم است. نقش بازی کردن می‌تواند تلاش ناخودآگاه باشد که باعث شود والدینش آنچه را که می خواهد به او بدهند.

اگر پرخاشگری و خشونت در خانه عادت کودک شود کودک می آموزد که در همه جا با عصبانیت و زورگویی می تواند خواسته های خود را به دست بیاورد.

بازی های مدیریت خشم برای کودکان :

از آنجا که در بازی ها کودکان یاد می‌گیرد که برای موفقیت آمیز بودن بازی، باید قوانین و اصولی را رعایت کنند از این رو برخی بازی‌ها می‌توانند به آنها آموزش دهند که چگونه خشم خود را شناسایی، کنترل و مدیریت کند .

همچنین چون بازی به طور داوطلبانه انجام می‌شود دستاوردهای آن احتمالاً به تسلط کودک مربوط می‌شود و هر چه مهارت بیشتری داشته باشد می تواند تاثیر بیشتری ببیند تا آن تاثیرات در دنیای واقعی به او کمک کند. 

جهت گیری اصلی بازی ها هر چه باشد نقش والدین در حمایت از رشد عاطفی کودک بسیار مهم است. همچنین نحوه رفتار و واکنش کودک در موقعیت بازی به احتمال زیاد تجارب زندگی او را به نوعی منعکس می کند.

به علاوه می توانیم در حین بازی توانایی هایی را در کودک ایجاد کرده و رشد بدهیم و چون کودکان از بازی کردن و مشارکت در بازی بسیار لذت می برند توانایی یادگیری آن ها و تغییر رفتار در هنگام بازی به طور چشمگیری افزایش می یابد.

لازم به ذکر است سه عامل شناخت خشم، شناخت واکنش ها و عواقب آنها در هنگام خشم و تقویت مهارت همدلی در مدیریت درست خشم در کودکان بسیار حائز اهمیت می باشند.

در ادامه به معرفی بازی هایی که شامل این سه فاکتور مهم  هستند و بسیار موثر در مدیریت خشم در کودکان می باشند می پردازیم .

انواع بازی ها:

• کاوش خشم و سرچشمه خشم 

نام بازی: احساسات 

روش بازی: پیشنهاد می‌شود گروهی پنج نفره از کودکان تشکیل دهید. سپس به هر یک احساسی مختلف را پیشنهاد کنید.

هر یک از کودکان باید این احساسات را به هر روش غیر کلامی که دوست دارند نشان دهند. برای مثال به عنوان یک حرکت یا بیان چهره یا روش راه رفتن.  بعد از چند ثانیه باید بگویید” stop ” و همه ژست را برای چند ثانیه باید نگه دارند تا آن را به خوبی احساس کنند.

سپس احساس دیگری را به آنها بگویید و  با دو احساس مثبت بازی را تمام کنید

تطبیق: اعمال و احساسات را با هم و به طور تصادفی بازی کنید. برای مثال: با ناراحتی اتو میکند یا با عصبانیت ساندویچ میخورد.

بازتاب: گاهی اوقات می توانیم چیزی را بگوییم در حالی که احساسی کاملا متفاوت را تجربه می کنیم. آیا زبان بدن ما گاهی اوقات اشتباه میکند؟ اگر کسی به شما بگوید که خشمگین است اما لبخند بزند  حرف او را باور می‌کنید یا حالت چهره او را ؟شما معمولاً چگونه نشان می‌دهید که عصبانی هستید؟

نام بازی: داستان مصور 

روش بازی: بازیکنان به گروه‌های کوچک تقسیم می‌شوند. هر گروه باید  داستان مصوری را بسازد که نوعی درگیری یا موقعیت را نشان دهد که در آن حداقل یک نفر احساس عصبانیت می‌کند.

سپس گروه ها داستان مصور خود را به اشتراک می‌گذارند و سعی می کنند حدس بزند که تصاویر یکدیگر نشان دهنده چیست.

تطبیق: بازیکنان به گروه‌های کوچک تقسیم می‌شوند و یک دقیقه بازی خاموش را طراحی می‌کنند .صحنه ای از درگیری یا موقعیتی که حداقل یک نفر عصبانی است را به تصویر می‌کشند. سپس تصاویر خود را برای بقیه گروه بازی می‌کند تا آنها شرایط را حدس بزنند.

بازتاب:درباره تفاوت دیدگاه ها و تفسیرهای مختلف از داستان مصور و تصاویر صحبت کنید. آیا نشانه ای از تعصب یا کلیشه وجود دارد؟ این تصاویر چگونه مربوط به احساس خشم و مدیریت خشم می شوند؟

• وقتی عصبانی هستم، واکنش و عواقب آن چیست؟

نام بازی: عروسک انگشتی

روش بازی: هر کودک از یک عروسک انگشتی مخصوص خودش برای شروع بازی استفاده می کند. سپس برای بقیه کودکان درباره آن عروسک توضیحی مختصر می دهد. درباره احساسات مختلف عروسک مانند خشم یا ناراحتی یا خوشحالی. 

تطبیق: سعی کنید کودکان یک نمایش عروسکی کوتاه بسازند که در آن دو چهره یا دو عروسک با همدیگر مشکل دارند.

نمایش های عروسکی موقعیت های مختلفی مانند ناامیدی ،دلخوری یا خشم را نشان میدهند .این احساسات یا قابل حل هستند یا تا پایان اجرا ممکن است حل نشدنی باشند. سپس کودکان می توانند ایده هایی به یکدیگر بدهند.

بازتاب: در مورد منحصر به فرد بودن هر عروسک انگشتی و اینکه هر یک از ما افراد منحصر به فردی هستیم با کودکان صحبت کنید .همچنین می توانید درباره چگونگی نشان دادن احساسات به روشهای مختلف و در سطوح مختلف صحبت کنید.

برخی از عواقب احتمالی سطوح مختلف خشم چیست؟ درمورد جنبه‌های مثبت خشم که به طور مناسب بیان و مدیریت می شوند با کودکان گفتگو کنید.

نام بازی: دلیلش چیست؟

روش بازی: یک کودک اتفاقی  ساده را تعریف می کند مانند” سگ پارس کرد”.کودک بعدی برای آن دو دلیل می‌آورد مانند “چون او یک گربه دید ” نفر سوم یک نتیجه نفر سوم یک نتیجه احتمالی آن را می دهد”همه نامه ها از دست مرد پشت چی به روی زمین پخش شد” نفر بعدی واقعه جدید دیگری را تعریف می کند.

کودکان تشویق می‌شود که دلایل و پیامدها را به سرعت بیان کنند. ممکن است اگر کودکی جوابی بی ربط یا اشتباه داد بقیه کودکان او را به چالش بکشند و سعی کنند جواب درست را بگویند.

بازتاب: گاهی نتیجه یک وضعیت می تواند بسیار قابل پیش بینی باشد و گاهی اوقات ممکن است کاملاً غیر منتظره باشد. به عنوان مثال عواقب شکستن چیزی در هنگام عصبانیت و خشم چه خواهد بود؟ چه اتفاقی می‌افتد اگر دو کودک و مدرسه یا مهد کودک دعواکنند؟ اگر خود را از یک درگیری احتمالی دور کنید چه اتفاقی می‌افتد؟

نام بازی: عواقب

این بازی یک بازی آشنا برای تاکید و کاوش در عواقب خشم است

روش بازی: به هر کودک یک کاغذ سفید میدهیم .اولین کودک باید نام شخصی معروف خیالی یا واقعی را در کاغذ بنویسد. سپس نوشته را تا می زند و به کودکی که کنارش نشسته است می دهد.

کودک بر روی کاغذ خود نام معروف دیگری اضافه می کند، کاغذ را تا می کند و آن را به نفر بعدی می دهد. کودک بعدی نام یک مکان را به کاغذ اضافه می کند و به کودک کناری می‌دهد.

او باید جمله‌ای از آن فرد بر روی کاغذ بنویسد ترجیحاً جمله عصبی.  نفر بعدی باید واکنش عصبی آن فرد را در کاغذ بنویسد و بازیکن بعدی نتیجه واکنش عصبی را. آخرین کودک باید بنویسد که بقیه آن فرد را چگونه در حین خشم قضاوت می کنند.  در آخر یک نفر تمام نوشته ها را برای گروه می خواند.

تطبیق: می توانید این بازی را به صورت نقاشی کشیدن هم با کودکان بازی کنید. برای مثال هر کودک بخشی از بدن یک فرد عصبانی را بکشد. اولین کودک سر و گردن را می کشد کاغذ راتا می کند و به نفر بعدی می دهد.

نفر بعدی قسمت های دیگر بدن مانند کمر ،پا و دست ها را می کشد. نفر بعدی حالت چهره را کامل می‌کند مانند حالت ابروها یا لب ها.

بازتاب: گاهی اوقات خشم را میتوان با شوخ طبعی برطرف کرد. چه زمانی ممکن است این حرکت مناسب باشد ؟چه موقع مناسب نیست؟ آیا تا به حال از موضوع عصبانی شده اید که بعدا به آن بخندید؟

آیا میتوانید به زمانی فکر کنید که اتفاقی غیر منتظره یا خنده دار رخ داده هنگامی که کسی عصبانی بوده است؟

تو و من :همدلی 

نام بازی: احساسش کن، انجامش بده

روش بازی: کودکان به صورت دایره ای رو به روی هم می ایستند . هر کدام به نوبت داوطب می شوند تا وارد دایره شوند وراه رفته و با بدن خود احساسی که امروز دارند را نشان دهند.

سپس اسم خود را به گونه ای که نشان دهنده احساسات آنها می باشد می گویند. درآخر به جای خود برمی‌گردند. همین اقدامات را نفری بعدی انجام می‌دهد تا به آخر. نکته قابل توجه این است که کودک نباید نامی از احساس خود ببرد.

تطبیق: والدین می توانند از داوطلبان بخواهند که تعدادی محدودی از احساسات مانند شادی خشم و ناراحتی را نشان دهد و بقیه ی کودکان باید حدس بزنند که آن چه احساسی می باشد.

بازتاب: آیا تابحال شده است که احساسی داشته باشید که ندانید چرا در حال تجربه کردن آن هستید؟ آیا مردم احساسات یکسان را از راه های مختلفی نشان می دهند؟

نام بازی: از این راه قدم بزنید

روش بازی: از فردی که از کودک بزرگتر است به عنوان سرگروه بخواهید با روشی خاص در اتاق راه برود. به عنوان مثال مانند یک غول، یا قویترین مرد جهان و یا مانند یک فرد پیر که زانو درد دارد.

همه کودکان باید از نزدیک راه رفتن و تماشا کنند و سپس سعی کند آن را تقلید کنند. شما می توانید زنگی را انتخاب کنید و با زدن آن زنگ همه باید در همان حالت بایستند.

بعد از ۵ ثانیه کودک دیگری انتخاب کنید تا به نوعی دیگر راه برود. حداقل ۵ دقیقه پیاده روی های مختلف را ادامه دهید.

تطبیق:کودکان باید به روش‌های مختلف راه بروند تا احساسات مختلف را منعکس کنند.

بازتاب: درباره شباهت ها و تفاوت های راه رفتن افراد بحث کنید .همچنین در مورد شباهت ها و تفاوت ها در مواردی مانند ظاهر، اعمال و سلایق فکر کنید .

اگر همه ما دقیقا یکسان صحبت و یا حرکت کنیم دنیا چگونه خواهد بود ؟چرا که این کار دشوار است و بعد چه اتفاقی می‌افتد؟ چطور میتوانی خود را به جای دیگری بگذاریم و تمام احساسات او را احساس کنیم؟