محیط مناسب در یادگیری مطلوب کودک , چشمان خود را ببندید و محیطی که در کودکی در آنجا احساس مثبت داشتید را تجسم کنید. به یاد بیاورید، زمانی که در آنجا وقت میگذراندید چه احساسی داشتید؟ به صداها، بو ها و تجربیات موجود در این مکان فکر کنید. اکثرا مکان هایی خاص را مجسم میکنید که شامل اکتشاف و تجربیات حسی غنی که غالبا شامل طبیعت و آزادی انتخاب فعالیت ها در زمان های کودکیتان بوده است، میشوند.
کودکان خردسال فعال و کنجکاو هستد. همه چیز برای آنها ارزش کاوش با تمام حواس را دارد. ذهن و بدن آنها با سرعت خارق العاده ای در حال رشد است و به ایجاد ارتباطات عصبی می پردازد که تا آخر عمر از آنها استفاده خواهد کرد. یادگیری برای کودک همه چیز است. کودکان در حال کشف و ایجاد ارتباط با خود و محیط اطراف هستند. سپس شروع به ایجاد روابط بین خود، دیگران و بین خود و دنیای اطراف خود میکنند. فراهم آوردن فرصت هایی برای رشد و تکامل کودک، فرصت هایی برای ایجاد حس شگفتی درمورد طبیعت و درگیری جدی در کشف دنیای واقعی پایه و اساس یادگیری در اوایل کودکی است.
ماریا مونته سوری (بنیان‌گذار روش مونته سورس) عقیده داشت که بزرگسالان محیط پیرامون خود را تحسین میکنند. آنها میتوانند آن را بخاطر بسپار ند و در مورد آن فکر کنند؛ اما کودکان جذب مجیط پیرامون خود میشوند. کودک چیزهایی که میبیند را فقط بخاطر نمی سپارد بلکه؛ آنها بخشی از ذهن و روان او را تشکیل می دهند. او در تمام دنیا و محیط پیرامونی که میبیند و میشنود خود را مجسم میکند.
در این مقاله میخواهیم به ارتباط محیط مناسب در یادگیری مطلوب کودک و پیرامونی که شامل محیط درونی و محیط بیرونی کودک میشود و نقش آنها در یادگیری مطلوب کودک بپردازیم.
از زمانی که انسان در رحم مادر خود رشد میکند، نسبت به محیط خود و محرک هایی که از محیط دریافت میکند حساس میشود. پس از تولد، محرک هایی که از محیط اطراف دریافت میکنند بر رشد و یادگیری جسمی، شناختی، اجتماعی و عاطفی آنها تاثیر میگذارد. همانطور که میدانید نمیتوان انسان را موجودی جدا از محیط اطرافش در نظر گرفت. به عبارتی میتوان گفت انسان هم تحت تاثیر محیط خود قرار میگیرد و هم با فعالیت های خود بر محیط تاثیر میگذارد. او رفتار خود را از این طریق شکل میدهد؛ بنابراین محیط و رفتار با هم ارتباط دارند و محیط فیزیکی بر رفتار و یادگیری تاثیر میگذارد.
یادگیری
در گذشته، یادگیری به عنوان یک فعالیت منفعل و یادگیرنده به عنوان موجودی که واکنش کم یا زیاد به محرک ها نشان میدهد، در نظر گرفته میشد. این دیدگاه یک برداشت تک بعدی است که نشان میدهد فعالیت یادگیری با پاسخ هایی خاص یا تحریک شدن محرک هایی خاص در محیط اطراف انجام میشود. با این حال، هدف فرد در این تعامل مورد توجه قرار نگرفته است. اگر این دیدگاهی کاملا دقیق بود، همه کودکان باید مواردی مشابه، با تکنیک و روش هایی مشابه حتی با توجه به تفاوت های فردی آموزش می دیدند. به گفته پیاژه1 کودکان در فرایند های یادگیری خود شرکت کننده ای فعال هستند. مطالعات بعدی که توسط روانشناسان کودک انجام شده نیز نشان داده است که حتی نوزادان تازه متولد شده نیز محرک های اطراف خود را میفهمند. امروزه دیدگاه برجسته این است که کودکی دوره ای متشکل از یادگیری فعال و مداوم است که به طور کلی توسط کودکان در حین بازی شروع ( یادگیری کودکان از طریق بازی) و اداره میشود و تحت تاثیر عوامل مختلف محیطی است. به همین جهت محیط پیرامون نقش مهمی در فرایند یادگیری دارد.
رابطه کودک با محیط اطراف
کودکان با توجه به شرایط محیطی و اهدافشان در فضای باز فعالیت میکنند و در نتیجه این فعالیت ها یادگیری محقق میشود. کودکان در نتیجه تجربیات خود در محیط های فیزیکی، اجتماعی میشوند و با محیط آشنا میشوند. به همین دلیل، با توجه به اهمیت فضاهای بیرونی ایجاد شده برای کودکان، لازم است محیط هایی را طراحی کنیم و یا در اختیار کودک بگذاریم که فرصت های یادگیری را به کودک بدهند.
با توجه به جدول 1، به نظر میرسد تجربیات و روابط کودک با محیط پیرامون خود به سه نوع مختلف طبقه بندی میشود که شامل روابط مستقیم، غیر مستقیم و نمادین میشود. شکل گیری شخصیت در دوران کودکی با سه سطح تجربه و سه حالت یادگیری شناختی، عاطفی و اخلاقی مرتبط است. رشد شناختی به مهارت های تفکر و حل مسئله اشاره دارد.
رابطه یادگیری و حرکت
حرکت و جنبش هم برای درک محیط و هم برای رشد جسمی کودک مهم است. با این حال، در حال حاضر کودکان بیشتر اوقات خارج از مدرسه خود را در خانه میگذارند. ( و در این یک سال اخیر بخاطر پاندمی کرونا میتوان گفت بیشتر زمان خود را حتی زمان تحصیل و یادگیری در مدرسه را در خانه میگذرانند.)
برای مثال در گذشته کودکان با پای پیاده به مدرسه می رفتند و در مسیر میتوانستند تجربیات زیادی را با محیط تجربه میکنند. اما امروزه تعامل با محیط بیرونی در هنگام حمل ونقل با ماشین شخصی، اتوبوس و یا آموزش آنلاین از بین رفته است و باید جبران شود.
مفهوم ” محیط مناسب و فضای بیرونی برای یادگیری مطلوب” چیست؟
در مفهوم یادگیری دو دسته فعالیت اصلی وجود دارد. یکی از آنها فعالیت های رسمی است که توسط معلمان و یا مربیان در محدوده برنامه درسی مدرسه و یا برنامه کاری مهد کودک اداره میشود، و فعالیت دوم غیر رسمی است که عمدتا توسط کودکان مطابق با ترجیحات خود انجام میشود.
هر دو نوع محیط مناسب در یادگیری مطلوب کودک به رشد جسمی، شناختی، اجتماعی و عاطفی کودکان کمک می کنند.
از جمله فضاهایی برای دسته دوم فعالیت های یادگیری میتوان به زمینه هایی اشاره کرد که رشد جسمی و مهارت های کودکان را با توجه به توانایی، مشاهده و ماجراجویی های آنها بهبود میبخشد و به رشد شناختی آنها نیز کمک میکند.
محیط هایی که پتانسیل خلاقیت کودک را بهبود میبخشند و به کودکان در معرفی ایده های جدید کمک میکنند میتوانند محیطی مناسب برای یادگیری مطلوب باشند. همچنین فضایی که از توسعه اجتماعی کودک حمایت میکند و به کودک فرصت میدهد تا در کنار دیگران در جامعه حضور داشته باشد نیز بسیار مفید می باشد و مثال دیگر میتواند محیطی باشد که کودک را قادر میسازد تا در مورد موجودات زنده، چرخه ی زندگی و به طور کلی رویداد های زیست محیطی اطلاعات کسب کند.
رابطه آموزش، یادگیری و محیط
یادگیری محیطی، که به معنای ایجاد یک محیط مناسب برای کودک در جهت یادگیری مطلوب می باشد، یک روش تفکر و یک روش عملی می باشد. در اینجا به عبارتی به نام ” آموزش از طریق محیط پیرامون ” برمیخوریم. در طی یک کنفرانس مبتنی بر آموزش محیطی به کودکان گفته شد:<< یک آموزش و یادگیری محیطی موفق، به کودک باید آگاهی بیشتری نسبت به محیط اطراف خود بدهد. علاوه بر اینکه او را مسئولیت پذیرتر، با دانش بیشتر و مشارکت بیشتر، با تجربه تر و ماهرتر کند.>>
آموزش در سال های اولیه کودک میتواند با یادگیری محیطی سازگاری زیادی داشته باشد. فعالیت های از قبیل؛ بازی در فضاهای بیرونی با آب، شن و ماسه و گل، جمع آوری برگ های پاییزی، درست کردن فضایی برای زندگی پرندگان و غیره که امکان کاوش را برای کودک فراهم میکند، میتواند نقش به سزایی در یادگیری کودک و مهم تر از آن سال های آینده زندگی کودک داشته باشد و وظیفه ما ایجاد چنین فضاهایی و ارائه چنین فرصت هایی به کودکان میباشد.
بهترین و دائمی ترین نوع یادگیری، یادگیری همراه با تجربه است. و فضاهای بیرونی فرصت های مختلفی را برای کسب تجارب محیطی در اختیار کودکان قرار میدهند.
محیط های بیرونی برای یادگیری کودک
شرایط محیط بیرونی برای یادگیری مطلوب شامل:
- این محیط باید دارای حسی غنی باشد به این معنی که کودک را تحریک به یادگیری و انگیزه او را افزایش دهد
- کودک بتواند در آن آزادانه حرکت کند و بتواند به راحتی انتخاب کند
- کودک بتواند سلامتی، قدرت و هماهنگی خود را توسعه دهد
- بتواند فرصتی برای تجربه طبیعت داشته باشد
- فضای باز فقط به محیط پیرامون شما محدود نمیشود. با کودک خود از پارک ها، مغازه ها و یا وسایل حمل و نقل عمومی دیدن کنید؛ زیرا اینگونه آنها شروع به درک دنیای خود می کنند و موارد جدیدی را در محیطی متفاوت یاد می گیرند.
باید به این نکته نیز توجه کرد که کودکانی که در فضای بسته خانه ساکت هستند احتمال دارد در فضا و محیط آزاد بیرون و پیرامون خود کمتر مهار شوند.
ویژگی های اساسی محیط بیرونی در یادگیری اولیه و مطلوب کودک
از آنجا اکثر والدین نسبت به امنیت محیط های بیرونی نگرانی های زیادی دارند؛ لذا باید در مرحله اول از امن بودن فضای بیرونی و یا همان محیط یادگیری کودک اطمنیان حاصل کنیم. طبق استانداردهای بین الملی محیط بیرون باید به کودکان فرصتی برای حرکت آزادانه و با صدای بلند، امکان ارتقا رشد جسمی و کشف محیط طبیعی را به آنها دهد. علاوه براین، محیط بیرونی باید کودکان را در برابر خطرات مختلف محافظت کند و باید فعالیت های مختلفی را در هوای تازه فراهم کند که از مراحل مختلف رشد کودک حمایت و پشتیبانی کند.
فراست(Frost) در سال 1992 به عنوان یک پیشگام، کلمه جدیدی را برای محیط های مختلف بازی و یادگیری کودکان ارائه داد. وی به شدت بر ارزش عناصر طبیعی از نظر کیفیت محیط بیرون تاکید داشت؛ زیرا معتقد بود عناصر طبیعی پایان ناپذیر هستند، بنابراین آنها تجربیات یادگیری متنوع تری را نسبت به دیگر موارد به کودکان ارائه میدهند. دیگر نظریه پردازان نیز به همین ترتیب، با تاکید بر اهمیت تجارب بدون ساختار با عناصر طبیعی و امکان یادگیری کودک از طریق آنها به جای تجارب ساخته شده، محیط ایده آل یادگیری را فضای باز توصیف کردند.
سپس، بسیاری دیگر از محققان نیز عناصر طبیعی را در خارج از منزل برای یادگیری کودکان خردسال در الویت قرار دادند. مواد طبیعی سست، قابل تغییری مانند شن و ماسه، آجر و از این دست مواد. این نظریه پردازان اعتقاد داشتند که مواد سست برای محیط بیرونی یادگیری کودک بسیار مفید است؛ زیرا موادی مقرون به صرفه، در دسترس و موثر برای رشد و یادگیری کودکان است. بر خلاف این ایده ها، Sutterby Thronton تجهیزات ثابت مانند تاپ، سرسره و اله کلنگ را برای محیط بیرونی کودک پذیرفت، زیرا به نظر او این تجهیزات به کودکان در تمایل ذاتی خود برای حرکت کمک میکنند.
Shell در سال 1994 تاکید کرد که مهم ترین وظیفه ایجاد فرصت برای یادگیری خردسالان در فضای بیرونی است و نه انتخاب ساختارهای ساخته شده و تعیین شده از کاتولوگ به منظور تهیه فضا و محیط بیرونی مناسب برای یادگیری کودکان.
محیط های درونی برای یادگیری کودک
- برای جذاب کردن محیط های مناسب درونی مانند کلاس درس، اتاق های مهد و …:
- از دید کود ک اتاق یا محیط را مشاهده کنید. آیا به راحتی میتوانید به منابع دسترسی پیدا کنید و نمایشگر ها را ببینید؟
- از پوسترها، عکس ها و نمایشگرهای تعاملی برای تحریک انگیزه کودک استفاده کنید.
- مطمئن شوید که محیط تمیز، مرتب و جذاب است.
چگونه کودک را ترغیب به کشف، فعالیت و خلاقیت در محیط درونی کنیم؟
- محیط خود را سازماندهی کنید تا مناطق آرام و مرتب از مناطق نامرتب و شلوغ تمایز پیدا کنند.
- برای اتاق محدوده هایی توسط قفسه بندی، پارچه یا چیدمان سطوح مختلف ایجاد کنید.
- مناطق امن و نرمی با پارچه، کوسن و فرش ایجاد کنید تا کودک با نیاز های مختلف بتواند از محیط بیشترین استفاده را کند.
چگونه مهارت های جسمی کودک را توسعه دهیم؟ چگونه فضایی برای جابجایی آزادانه و استفاده از وسایل کمکی ایجاد کنیم؟
- برای تقویت و توسعه مهارت های جابجایی کودک تعداد میز و صندلی ها را کاهش دهید.
- در زمان صرف غذا از میزهای تاشو استفاده کنید.
- مشاهده کنید که که کودکان چگونه از فضا استفاده میکنند و مناطق تنگ یا بدون استفاده را سازماندهی میکنند.
- از اندازه صحیح مبلمان برای کودک اطمینان حاصل کنید.
- مبلمانی را جهت تهیه جای دست برای کودکان نوپا تعبیه کنید.
چگونه میتوان فضایی طراحی کرد که کودک از تمام حواس خود استفاده و آنها را کشف کند؟
- طیف وسیعی از اشیا طبیعی برای بازی و اکتشاف حس های مختلف فراهم کنید.
- کودکان را به کاوش و آزمایش حس های خود تشویق کنید.
چگونه فضایی را طراحی کنیم که کودک وسایل شخصی خود را به طور مستقل پیدا کند؟
- وسایل را در محل یا ظروف قابل دسترسی که دارای برچسب واضحی برای کودک هستند ذخیره کنید.
- به کودک بیاموزید که کجا اشیا را میتواند نگهداری کند و او را در مرتب سازی وسایل حمایت کنید.
با توجه به انچه تاکنون گفته شد، تجربه کودکان و یادگیری آنها از محیط پیرامون میتواند از دو طریق صورت بگیرد. اولین مورد شامل فعالیت ها و روش های مبتنی بر آزمایشات، مشاهدات و اکتشافات در برنامه های درسی است که از طریق آنها کودک تجربه هایی کسب میکند یا به عبارتی همان محیط های درونی و طریق دوم هنگامی است، که کودک از فضاهای بیرونی برای اهداف یادگیری خود استفاده میکند. در این مورد کودک میتواند با مشاهده در حین فعالیت خود، اطلاعات کسب کرده و در مورد محیط تجربه کسب کند. در نتیجه؛ ممکن است گزینه های مختلفی برای کودک ایجاد شود تا تجربه محیطی خود را افزایش دهد و آگاهی محیطی خود را بهبود بخشد و اطلاعاتی که کسب کرده است در یادگیری او مفید واقع شوند. همچنین در محیط های بیرونی باید فضاهایی را ایجاد کرد تا کودک با عناصر طبیعی در ارتباط باشد. برای مثال، در مراکز شهر، فضاهای بیرونی که کودکان میتوانند استفاده کنند جوری باید طراحی شود که کودک نیاز خود را برای بازی برآورده کند، در حین اینکه آن فضا به یادگیری کودک نیز کمک کند. در چنین فضاهایی باید از عناصر طبیعی و مصنوعی استفاده شود، با این حال تعداد عناصر طبیعی باید بیشتر باشد. پس از طراحی چنین فضاهای بیرونی، که نیازها و انتظارات کودک را برآورده میکنند میتوان انتظار داشت که این موارد در یادگیری آنها موثر واقع میشود.
منابع
1) https://www2.oxfordshire.gov.uk/cms/sites/default/files/folders/documents/childreneducationandfamilies/informationforchildcareproviders/Toolkit/My_Space_Creating_enabling_environments_for_young_children.pdf
2) OutdoorEnvironmentandOutdoorActivitiesinEarlyChildhoodEducation.pdf
3) /Learning-Environments-for-Children-in-Outdoor-Spaces_2014_Procedia-Social-and-Behavioral-Sciences.pdf
4) https://cdn.naaee.org/sites/default/files/final_ecee_guidelines_from_chromographics_lo_res.pdf
