تفسیر روانشناختی نقاشی کودکان زیر 7 سال
نقاشی دوران کودکی یکی از فعالیت‌های مورد علاقه کودکان میباشد. کودکان معمولاً مشتاقانه با شادمانی و لذت نقاشی می کشند. گرچه این فعالیت ها اکثراً فقط با لبخند و بی توجهی از طرف بزرگسالان نادیده گرفته میشود.
دلیل این امر این است که در ارتباطات انسانی گفتار اصلی‌ترین وسیله برقراری ارتباط محسوب می شود؛ در حالیکه برای کودکان گفتار و سخن گفتن به عنوان یکی از مهمترین نقاط عطف رشد کودکان محسوب می شود.
فرایند تکلم یک روند آهسته است و کودکان به تدریج یاد می گیرند که از آن استفاده کنند. پیشرفت در گفتار و سخن، از ارتباطات روزمره کودک با بزرگسال ناشی میشود. به همین دلیل کودکان اغلب ترجیح میدهند تجربیات عاطفی خود را مانند شادی و یا ترس را از طریق نقاشی و نه مستقیم از طریق کلمات به اشتراک بگذارند.
چرا تحلیل نقاشی کودکان زیر 7 سال از دیدگاه روانشناسی مهم است؟
در این مقاله می خواهیم با توسعه نظریه های روان شناسی و مطالعات انجام گرفته شده از نظر روانشناسی شما را با تحلیل نقاشی کودکان آشنا کنیم. در این مقاله توصیف میکنیم که چگونه نقاشی ها می توانند نمایشی از درک کودکان از جهان و همچنین وسیله ای برای بیان افکار و عواطف آنها باشند.
روانشناسان بزرگ درباره نقاشی کودکان چه میگویند ؟
در سال‌های بعد آن چهار مرحله رشد شناختی توسط نظریه پرداز های جدید روانشناسی اصلاح و به نظریه مدرن پیاژه طبقه بندی شد.
سه مرحله از مراحل رشد کودک
مرحله ۱: مرحله حسی حرکتی (۰ تا ۲ سال):
از ۱۳ تا ۲۰ ماهگی نوزادان قادر به هماهنگی انجام دو عمل کنش و واکنش مستقل از هم میشوند و آنها را در زمان واقعی به هم متصل می کنند.
آنها در این سن، روابط بین مداد رنگی به عنوان وسیله و کاغذ به عنوان یک سطح که می توان مداد رنگی را روی آن انتقال داد و الگوها را تولید کرد، مییابند.
آنها می توانند یک مدادرنگی را دست بگیرند و روی علامت هایی که روی کاغذ می گذارند تمرکز کنند و یا به عبارتی دیگر خط خطی کنند.
مرحله ۲ : مرحله ارتباط متقابل (۲ تا ۵ سال)
این مرحله کودکان می توانند بر روی انواع خط های درهم برای نمایشی از اشیا تمرکز کنند. ابتدا آنها یاد میگیرند که الگوهای متفاوتی را بکشند. به عنوان مثال خطوط افقی و عمودی یا دایره.
سپس آنها یاد می گیرند که آنها را با هم ترکیب کنند تا نمایانگر یک شی، مثل خورشید، انسان یا حتی یک دوچرخه باشد.
مرحله ۳ : مرحله بعدی ( 5 تا 10 سال )
در این مرحله کودکان ابتدا یاد میگیرند تا نمایش و صحنه ای را خلق کنند. در 6 سالگی آنها علاوه بر انسان، زمین و آسمان را هم در نقاشی می کشند. همچنین باید بدانیم که آن ها نمایش بسیار متفاوتی از یک شخص را می توانند نقاشی کنند.
اما در ابتدا آنها قادر به تمرکز بر بعد سوم نیستند. از حدود 8 سالگی کودکان شروع به تمایز بین صحنه پیش زمینه و صحنه پس زمینه می کنند. و کودکان ۱۰ ساله می توانند در نقاشی “یک زمین میانه” و همچنین یک پیش زمینه و پس زمینه را معرفی کنند.
در ادامه مقاله می خواهیم بیشتر به بررسی این سه مرحله با ارائه نمونه هایی از نقاشی های کودکان در سنین مختلف بپردازیم.
1. مرحله خط خطی کردن ( 15 ماه تا 3 سال):
اولین مرحله توسعه فعالیت هنری کودکان مرحله خط خطی نامیده می شود. این مرحله معمولا تا پایان سه سالگی کودک ادامه پیدا می‌کند و منجر به ایجاد اولین تصویر معنادار کودک میشود.
از نظر روانشناسی در رابطه با زمان شروع انجام دوره اول این فعالیت هنری هنوز هیچ دیدگاه روشنی وجود ندارد. به گفته برخی از روانشناسان کودکان قبل از یک سالگی با مواد هنری یا همان مداد رنگی، آبرنگ، مداد شمعی و غیره آشنا می شوند.
در حالی که سایر روانشناسان ادعا میکنند که قبل از دو سالگی کودک، نمی توانیم درباره انجام فعالیت های هنری به عنوان مثال نقاشی صحبت کنیم.
از این‌رو تعیین سن دقیق شروع فعالیت های هنری به آنچه ما به عنوان فعالیت هنری می‌پذیریم به پویایی رشد شخصی کودک بستگی دارد. اما اغلب در این محدوده سنی( ۱۵ ماهه تا ۳ سالگی ) در دوره مرحله “خط خطی” کودکان تصاویر معناداری ایجاد نمی کنند.
- آنها به سادگی مداد رنگی یا پاستل را روی ورق کاغذی رها می کنند. این خط خطی ها همچنین ارتباط خود را با سن رشد روانی_فیزیکی کودک نشان می دهد که کودک آن را به تصویر میکشد.
- مرحله خط خطی معمولاً از ابتدای سال دوم آغاز میشود وهنگامی که کودک در اواخر ۳ سالگی می باشد این مرحله به پایان میرسد، اما باید توجه کرد که مدت زمان و پویایی مراحل رشد فعالیت کودکان متفاوت است.
- اولین نمودارهای گرافیکی به طور تصادفی در حالی که کودک در تلاش است تا مداد را روی کاغذ حرکت بدهد ظاهر می شود. در آن اولین تلاش ها بدیهی است که کودک به مداد علاقه دارد و نه به رد پایی که از آن باقی میگذارد یا تصویر ایجاد شده از آن بر روی کاغذ.
- اولین تجلی فعالیت هنری در مرحله خط خطی معمولاً در حدود 15 ماهگی اتفاق می‌افتد.
- در واقع کودک همیشه از مداد برای خط خطی استفاده نمی‌کند، اما هنگامی که کشف کند که می تواند با آن اشکالی رسم کند. بعد از آن همیشه سعی خواهد کرد تا بتواند از طریق خطوط اشکالی که خود می خواهد را رسم کند.
- اولین خطی ها کاملا دست و پا چلفتی به نظر می رسند و اغلب شبیه مواردی هستند که در ادامه در شکل 1 و 2 مشاهده میکنید.
سن آغاز نقاشی کردن کودکان
کودک در ۱۸ ماهگی همانطور که با کوشش، شروع به کسب توانایی بیشتر در مهارت گرفتن مداد می‌کند شروع به خط زدن خود به خود نیز می کند .
- در دسترس بودن خط خطی خود به خودی با توجه به نظریه های روان شناسی نشان می دهد که کودک در حال رشد دارای توانایی است که یک شی را درک کند و توسط خطوط آن را ترسیم کند.
- در این مرحله از رشد فعالیت، اگرچه کودکان شور و شوق هنگام نقاشی از خود نشان می دهند، اما تحقیقات نشان می دهد که صرفاً خود عمل نقاشی و ترسیم کردن برای آنها لذت بخش است و نه آن چیزی که بر روی کاغذ کشیده می شود و نتیجه نقاشی می باشد.
- قابل ذکر است که بعد از به دست گرفتن مداد و خط خطی کردن با مداد رنگی یا پاستل، کودک علاقه خود را به آنچه که کشیده است از دست می دهد؛ زیرا برای کودک شکل ها و خط هایی که کشیده شده در کاغذ است اهمیتی ندارد.
- نقاشی های کودک در ۱۸ ماهگی معمولاً کل صفحه نقاشی را پر می‌کند و شامل خطوط افقی، عمودی و یا مورب است. در این مرحله کودکان هنوز هم قادر به به در نظر گرفتن مرزها و حاشیه های ورق کاغذ نمی باشند.
به شکل‌های 3 و 4 که نمونه‌ای از این موضوع هستند توجه کنید. آنها نشان می دهند که چگونه کودک ۱۸ ماهه به صورت خودجوش و با علاقه خطوطی ترسیم میکنند که ممکن است حتی این خطوط جهت ثابت و منظمی داشته باشند. همچنین این دو شکل باز به این نکته دلالت می کنند که کودک به حاشیه های کاغذ توجهی ندارد.
در حدود ۲۱ ماهگی کودک شروع می‌کند تا خط خطی های خود را در درون محدوده کاغذ قرار دهد. روانشناسان این را به عنوان اولین گام در تسلط بر تکنیک مرحله خط خطی تعریف می کنند.
علیرغم این واقعیت که کودک هنوز مداد را کاملاً به طرز صحیح در دست نگه نداشته است، اما خط خطی های او نسبت به قبل بیشتر قابل بینش، دیدن و تحت کنترل است.
به همین دلیل است که کودک در این سن می تواند خط خطی ها را مرزبندی کند و از محدوده کاغذ بیرون نزند. نوع خط در حین این مرحله طول و ضخامت یکنواختی دارد و همچنین اغلب در جهات یکسان کشیده می شود.
نشانه های رشدی در نقاشی کردن کودکان
از نظر روانشناسی انتظار می رود در سن ۲۴ ماهگی کودکان با روش تقلید، خطوط عمودی و افقی هدف داری را نقاشی بکشند. همچنین کودکان آمادگی خود را به صورت عمدی فقط با رسم چند خط برای خارج شدن از مرحله خط خطی نشان میدهد.
- این توانایی نشان میدهد که کودکان قادر به تمرکز کردن
- جابجایی دستان خود
- و تقلید از حرکات شخص دیگری که در حال نقاشی کشیدن است می باشند
- که این نشانه ای از مرحله رشد کنترل نگاه و و هماهنگی همزمان حرکت دست در کودک می باشد.
- در این مرحله مقدماتی خطوط افقی و عمودی که کودکان آن را روی کاغذ پیاده میکنند به ندرت صاف و قابل تشخیص از نظر شی مشخصی از دیدگاه بزرگسال است. نمونه آن را در شکل 6 مشاهده می کنید.
طبق روش و نظریه تشخیص روانشناختی مانووا توماوا(Manova-Tomova)، برای درجه بندی رشد روانی _حرکتی کودکان ، کودک باید بتواند خط بسته منحنی در سن ۳۰ ماهگی بکشد.
این خط بسته منحنی می تواند از طریق یک حرکت دایره ای پیچیده که توسط دست و قدرت بینایی کنترل می شود به وجود بیاید. قبل از موفقیت در ترسیم یک تصویر جداگانه از یک خط بسته منحنی، کودکان از یک مرحله به نام مرحله خطی دایره وار عبور می کنند.
نمونه هایی از نقاشی های این مرحله در شکل های ۷ و ۸ نشان داده شده است .
2. نقاشی کشیدن اشکال مشخص: آغاز فعالیت هنری آگاهانه ( ۳ تا ۵ سال)
در حدود سه سالگی کودک همزمان عبور از مرحله نوپا، در مرحله رشد نقاشی از مرحله خط خطی نیز عبور می‌کند. اغلب کودکانی که رشد طبیعی دارند اولین تصویر معنادار خود را در این زمان ترسیم می کنند.
نکته جالب این است که این تصویر احتمالاً دشوارترین چیز برای به تصویر کشیدن است _نقاشی انسان یا آدمک.
کودکان برای شروع چیزی که از نظر بزرگسالان بسیار دشوار است نمی ترسند علاوه بر این، این شکل یا همان تصویر آدمک در هرج و مرج بسیار از خطوط تعمیم یافته است که گاهی به سختی می توان متوجه آن شد.
شکل ۹ تصویری جداگانه از شکل یک “نگاره بچه قورباغه” را نشان می دهد و در شکل های بعدی نقاشی هایی با ترکیب غیر سازمان یافته میبینید که در آن ها کودک بدون هیچ کمکی و با خلاقیت خود تصویری از یک پیکره انسانی ایجاد کرده است.
روانشناسی نقاشی کودکان 4 سال
در حدود چهار سالگی کودکانی که فعالیت های هنری را به طور منظم انجام می دادند می توانند تصویر کاملا متفاوتی از نقاشی اولی که ترسیم کردند ایجاد کنند.
- هنگام کشیدن یک شخص جزئیات قابل توجهی مانند تن ظاهر می شود. این جزئیات گواه رشد فهم بصری کودک است.
- تنه یک شخص، معمولاً در نقاشی کودک با یک شکل ساده هندسی مانند، مثلث یا ذوزنقه، بیضی و یا مستطیل کشیده میشود.
- سایر کودکان مانند کودکان بسیار با دقت سعی می کنند تا انگشتان دست و پا را نیز ترسیم کنند، اما به ندرت واقع بینانه به نظر می رسد. برای جزئیات صورت، کودکان اغلب ترجیح می دهند دهان و چشم ها را به تصویر بکشند.
چشم ها با نقاط مشخص میشوند و دهان با یک خط منحنی قابل تشخیص است. بعضی از کودکان سعی می کنند موها را با استفاده از انواع مختلف خط خطی بکشند. به این ترتیب نقاشی یک شخص بیشتر شبیه یک انسان واقعی می شود.
با نزدیک شدن کودک به پنج سالگی این دوره طراحی به پایان میرسد. اکنون کودکان شروع به قراردادن تصاویر اشیای مختلف نزدیک به حاشیه ورقه کاغذ می کنند و فکر می کنند که لبه کاغذ لبه زمین است.
برای بهتر متوجه شدن به شکل های ۱۳ و ۱۴ نگاه کنید. تصاویر کشیده شده در حاشیه کاغذ هستند؛ بنابراین نقاشی تعادل و ثبات مورد نیاز کودک را دارد.
در ادبیات تخصصی نقاشی این روش درک و به تصویر کشیدن فضا به عنوان “ترکیب حاشیه زینتی” شناخته می شود. سن ۵ سالگی سنی است که برای اولین بار در نقاشی های کودکان این نوع طراحی پدیدار می شود.
3. نقاشی داستانی ( ۵ تا ۷ سال)
نمادگرایی در روانشناسی نقاشی کودکان
این مرحله در نقاشی کودکان “نماد گرایی” نامیده می شود؛ زیرا در طول این مرحله از رشد، کودکان اغلب از نمونه های هنری به عنوان نماد هنگام به تصویر کشیدن اشیا در نقاشی کردن استفاده میکنند.
- کرشنشتاینر یک آموزگار آلمانی اشاره کرد که صرف نظر از وابستگی جغرافیایی، کودکان تمایل به تصویر کشیدن اشیا به روش مشابهی را دارند. نقاشی کودکان در این مرحله “داستان سرایی” نامیده می شود؛ زیرا از طریق نقاشی کودکان از وقایعی که تجربه کرده‌اند سخن می گویند.
- فقط از طریق داشتن دانش مناسب از ویژگی های نقاشی می‌توان روایت داستانی نقاشی آنها را خواند و درک کرد.
- بعد از پنج سالگی ما متوجه رشد و پرمحتوا شدن سریع نقاشی کودک توسط اشیای جدید و تلاش کودک برای ایجاد نقاشی های داستانی می‌شویم که در آن اشیا ارتباط معنادار و در هم آمیخته ای با یکدیگر دارند.
- نقاشی ها با تصاویری که برای آن دوره معمول است، مانند شکل های انسانی، خانه ها، درختان، گلها، حیوانات مختلف، پرندگان و پروانه ها، انواع مختلف وسایل نقلیه مثل اتومبیل، دوچرخه ،هواپیما و سایر اشیا محیط پیرامون کودک پر می شوند.
- نقاشی نه تنها توسط اشیای مختلف متنوع تر می شود بلکه با رنگ آمیزی اشیا و دخالت رنگ ها توسط کودک زیباتر و بهتر نیز می شود. در این مرحله اشیای مختلف با دقت بیشتری به تصویر کشیده می شوند و به طور ثابت در مکان های خود با توجه به موقعیت خود قرار می گیرند.
- کودکان ۵ تا ۷ سال می توانند به طور دقیق فضای عمودی متعلق به همه اشیایی که نقاشی میکنند، را تعریف کنند.
- آنها به ندرت برای قرار دادن یک شی خاص در موقعیتی متفاوت از ارتفاع معمول آن اشتباه میکنند. هر جسم آشنایی، موقعیت دقیقی در فضای عمودی تصویر در “ترکیب حاشیه زینتی” دارد.
همانطور که میتوانید در شکل ۱۵ مشاهده کنید.
