بهبود انگیزه کودکان، یکی از بحث برانگیزترین حوزه ها در علم روانشناسی، است. دانشمندان زیادی از سال ها پیش تا کنون، فاکتورهای موثر بر انگیزه های زیربنایی رفتار را بررسی کرده اند و متناسب با آنها راهکارهایی ارائه داده اند.
در همین راستا نظریه های زیادی برای انگیزه دادن به کودکان در سطح جهان ارائه شده است ولی خیلی از آنها عملیاتی نشده اند. اما یکی از بهترین نظریات در این حیطه که بسیار کاربردی نیز هست، نظریه انگیزش و یا هرم نیازهای مازلو است.
در این هرم، در نگاه اول نیازهای انسان به لحاظ پایین ترین سطح نیاز تا بالاترین آن طبقه بندی شده است، اما با نگاهی دقیق تر خواهیم فهمید که این نیازها، همان زیربنای رفتارهای انسان و یا انگیزه است.
راهکارهای روانشناسی برای بهبود انگیزه کودکان
در هرم مازلو، انگیزه درونی مربوط میشود به برآورده شدن نیازهای دست بالای هرم مازلو و انگیزه بیرونی برای ارضای نیازهای پایین تر است. امروزه ثابت شده،برای داشتن انگیزه کامل در رفتارهای انسان، باید هر دو انگیزه درونی و بیرونی را داشت.
یعنی برای اینکه در رسیدن به هدفی تا انتها روی مسیر متمرکز بمانیم. ما باید هم نیازهای فیزیولوژیکی و احساس امنیتمان برطرف شود و هم به آن کار علاقه داشته باشیم تا به احساس موفقیت و در نهایت خودشکوفایی برسیم.
در زیر بر اساس برآیند نظریه ها در حیطه انگیزه بخشی و نظریه مازلو راهکارهایی برای بهبود انگیزه فرزندان در هر کاری از جمله درس خواندن ارائه شده است.
بالابردن انگیزه کودکان بر اساس هرم نیازهای مازلو
تعامل اجتماعی (نیازهای دست بالا)
- برای این کار لازم است فرزندتان با دو نفر دیگر از دوستانش که هر یک در درسی مهارت دارند، هفته ای یک بار با هم گرد هم بیایند و یکی از آنها معلم در آن درس شود و به ترتیب همه افراد نقش معلم را ایفا کنند.
- برای تقویت مهارت های زبانی و ارتباطی فرزندتان نیز میتوانید، کتابی را به اتفاق دیگر اعضای خانواده در 3 روز متوالی بخوانید. و پس از خواندن آن، همه دور میز گردی بنشینید و درباره کتابی که خواندید از نقطه نظر خود، صحبت کنید. برای جذاب تر شدن می توان از قبل یک سری سوال از کتاب، آماده کرد و با پرتاب تاس یک نفر باید پاسخ بدهد.
- کار دیگری که می توان در این حیطه انجام داد این است که، پدر یا مادر در درسی که فرزندشان علاقه ای به آن ندارند و آن را نمی خوانند، به او بگویند که من این مبحث را اصلا در بچگی یاد نگرفته ام. میتوانی آن را به من یاد بدهی؟
بهبود انگیزه کودکان با انگیزه بیرونی (نیازهای دسته پایین هرم مازلو)
- دادن انگیزه بیرونی شامل دادن پاداش و یا تنبیه است.
- برای دادن پاداش می توانید به ازای هر باری که فرزندتان کاری را که می خواستید انجام داد، به او پاداشی نظیر خوراکی ( در سنین پایین جواب می دهد) و یا پیشنهادهای مالی ( مناسب برای سنین 8 تا 14 سال) بدهید.
- می توانید با در نظر گرفتن قوانینی، این فرایند را جذاب تر کنید.
- برای تنبیه کردن نیز این قانون را بگذارید، انجام ندادن کاری مساوی است با انجام دادن یک کاری که فرد دوست ندارد؛ مثل بردن زباله شبانه و یا شستن ظرف ها.
میخوای بچه بدون تذکر مشق خودش رو بنویسه و
با هم درگیر نشید؟
بهبود انگیزه کودکان ایجاد علاقه و لذت در کار ( نیازهای دست بالای هرم مازلو)
- برای افزایش مهارت در زمینه های تحصیلی، موقعیتی را فراهم کنید که فرزندتان با دوستانش ( حداقل 3 نفر) این بازی را انجام دهد.
- یک توپی را بردارید و در چند طرف آن پرسش و پاسخی در آن درس را بنویسید. سپس توپ را به بچه ها دهید و از انها بخواهید توپ را بالا بیندازند. توپ دست هر کسی که افتاد از یک نفر به دلخواه سوال را میپرسد و او باید پاسخ دهد. پاسخ اگر درست بود توپ به سمت او پرتاب می شود. در غیر این صورت پاسخ درست به او گفته می شود. این چرخه ادامه میابد تا تمام افراد تمام سوالات را درست پاسخ دهند.
- می توانید برای ایجاد علاقه در درس ها از وسایل خانگی نیز برای تفهیم مطلب، استفاده کنید مثلا برای مبحث ذوب از یخ، برای حجم مایع از یک لیوان آب میوه و برای ریاضیات از اسمارتیز و …
- علاوه بر آن می توانید کارهای خلاقانه نیز انجام دهید، به عنوان مثال برای مفهوم میانگین در ریاضی، هر کس ضربان قلبش را بگیرد و سپس ضربان قلب میانگین خانواده را به دست آورید.
بالا بردن انگیزه کودکان با حق انتخاب و خودمختاری (ترکیب نیازهای هرم مازلو)
- مجلاتی با موضوعات مختلف برای فرزندتان بخرید.
- مثلا مجله سلامت، مجله ماشین.. بسته به درس و یا کاری که می خواهید برای فرزندتان علاقه و انگیزه ایجاد کنید، مجله را تهیه کنید.
- با هم آن را ورق بزنید و قرار بگذارید که هر فرد یک بخش را بخواند و به دیگری توضیح دهد.
- همچنین می توانید با کمک هم، چند وسیله تشویقی که فرزندتان دوست دارد را تهیه کنید و آنها را گوشه ای در کمد خود قرار دهید. با هم برنامه ای بچینید که هر بار فرزندتان کاری را که خواسته بودید را انجام داد، می تواند بیاید و از میان این وسایل به عنوان جایزه انتخاب کند.
- کار دیگری که می توانید در حوزه درس خواندن انجام دهید این است که جدولی تهیه کنید و در آن به کمک فرزندتان مشخص کنید که هر درس را دوست دارد چگونه یاد بگیرد. مثلا بخش قاره ها در جغرافی، ساختن نقشه ؛ درسی در ادبیات، ضبط صدا و گوش دادن به آن؛ مبحث ضرب در ریاضیات، درست کردن جدول ضرب به صورت رنگی و نصب آن بر دیوار اتاق.
- یادتان باشد که این جدول باید با همکاری شما و فرزندتان تهیه شود و هر هفته لیست دروس همان هفته را تنظیم کنید.
بدون اعصاب خوردی بچه باید مشق هاشو بنویسه
چطوری؟
ارتباط با دنیای واقعی (ترکیب نیازهای هرم مازلو)
- برای بهبود مهارت های ارتباطی فرزندتان، از آنها بخواهید هر روز، خاطره همان روز را به صورتی جذاب بنویسند و در جمع خانوادگی شبانه برای شما بخوانند.
- در بچه های بزرگتر میتوان آنها را تشویق به نوشتن در وبلاگ شخصی کرد. البته حمایت شما به عنوان والدین، در این مورد، بسیار اهمیت دارد و باید با اشتیاق درباره نوشته هایش از او سوال کنید.
- شما با مشورت کردن با فرزندتان و دخالت دادن او در امور خانوادگی نیز می توانید علاوه بر اینکه اعتماد به نفس و انگیزه درونی اش را بالا ببرید، کاربرد آنچه آموخته است را در زندگی واقعی به او یاد دهید.
- بهتر است علایق فرزندتان و موفقیت های آنها را ثبت کنید. درباره آنها با او صحبت کنید. و او را در راه رسیدن به علایقش همراهی کنید.
بهبود انگیزه کودکان درونی و طولانی مدت در درس خواندن
راهکارهایی بهبود انگیزه کودکان که در بالا توضیح داده شد برای ایجاد انگیزه درونی در هر کاری موثر است. اما معضل بیشتر خانواده ها در موضوع عدم انگیزه، درس و مدسه است. به همین منظور در زیر درباره راهکارهای افزایش انگیزه واقعی و بلند مدت راهکارهایی ارائه شدت است.
قبل از ارائه راهکارها می خواهم به این جمله توجه کنید:
همه انسان ها در یادگیری و به کارگیری آموخته هایشان یکسان نیستند، بنابراین نباید انتظار داشته باشیم فرزندانمان به شیوه خشک و یکپارچه برخی مدارس، بتوانند درس هایشان را با انگیزه بخوانند و موفق نیز شوند!
هر فردی روش یادگیری ای متفاوتی دارد. اگر تا کنون روش یادگیری فرزندتان را نشناخته اید، به او کمک کنید که مدل یادگیری اش را بیابد. در زیر برای روشن شدن موضوع مدل های یادگیری توضیح داده شده است و سپس برای هر مدل یادگیری راهکاری برای استفاده از آن در درس خواندن ارائه شده است.
انواع مدل یادگیری عبارتند از:
- شنیداری: این افراد دوست دارد پادکست های آموزشی و یا کتاب های صوتی گوش کنند. از گوش دادن به موسیقی و داستان ها لذت می برند. لب خوانی قوی ای دارند و آزمون های شفاهی را به کتبی ترجیح میدهند.
- دیداری: افراد دیداری ترجیح می دهند کتاب بخوانند یا از روی نمودار بیاموزند. این افراد علاقه زیادی به هنرهای تصویری، فیلم و تئاتر دارند. به نقشه خوانی نیز علاقه زیادی دارند. آنها به جای تکرار با صدای بلند در کلاس و یا جمعی ترجیح می دهند خودشان بخوانند و یاد بگیرند.
- حرکتی: افراد با نحوه یادگیری عملی و حرکتی دوست دارند ماکت و مدل بسازند. این افراد عاشق حرکت و ورزش هستند. و در مواقع بحرانی جنب و جوششان بیشتر میشود. آنها مهارت های دستی زیادی دارند و علاقه زیادی به یادگیری در آزمایشگاه دارند. آنها از خواندن تئوری های صرف، بیزارند و دوست دارند کاربرد آنچه می خوانند را از نزدیک لمس کنند.
راهکارهای افزایش انگیزه برای مدل شنیداری یادگیری
- خواندن و ضبط کردن صدای خود در هنگام درس خواندن و سپس گوش دادن به آن.
- استفاده از کلمات هم نوا و شعر در یادگیری یک مبحث.
- برای یادگیری بهتر از او آزمون های شفاهی بگیرید.
- برایش کتاب های صوتی تهیه کنید.
- به او یاد بدهید وقتی به مشکلی برمیخورد با خودش بلند بلند صحبت کند و افکارش و راه حل هایش را بلند بگوید.
راهکارهای بهبود انگیزه برای یادگیری کودکان با مدل دیداری
- به او کمک کنید هنگام درس خواندن از رنگ های مختلفی استفاده کند. مثلا نکات مهم را با رنگ های مختلف بنویسد و یا از اشکال و تصاویر برای جمع بندی و نوشتن نکات استفاده کند.
- قبل از شروع به درس خواندن، به او پیشنهاد دهید عکس های کتاب را اول نگاه کند. سپس نمودار هایش را بخواند. بعد از او بخواهید درباره تصاویر و نمودارهایی که مشاهده کرده برای شما توضیح دهد و برداشتش را بگوید.
- هر هفته به او کمک کنید درباره آنچه که این هفته درمدرسه آموخته است روزنامه دیواری درست کند، و یا پوستری بسازد.
- برای درس هایش فلش کارت تهیه کنید.
- با او صحبت کنید که هنگام گوش دادن به معلمش به او و نحوه ای که صحبت میکند، کلماتی که ادا می کند خوب نگاه کند. اگر فرزند شما از نوع یادگیرنده دیداری است بهتر است در ردیف های جلو در کلاس بنشیند.
راهکارهای بهبود انگیزه در یادگیری کودکان با مدل حرکتی
- به او کمک کنید تا از دست هایش هنگام یادگیری استفاده کند. مثلا استفاده از چرتکه، استفاده از اشیا برای جمع و تقریق و تقسیم، بلوک های الفبا برای یادگیری کلمات.
- زمان های یک ربعی را پس از درس خواندن برایش در نظر بگیرید که ورزش کنند. بهترین حالت نیم ساعت درس خواندن و ده دقیقه ورزش و دوباره درس خواندن است.
- اتاق های بزرگ را برای درس خوادن برایش در نظر بگیرید. این افراد دوست دارند هنگام درس خوادن حرکت کنند و خیلی نمی توانند در حالت نشسته درس بخوانند.
- وقتی درسش را خواند از او بخواهید برایتان با نقش معلم توضیح دهد و یا آنچه فهمیده را بازی کند. و شما تماشاچی او باشید.
- به او کمک کنید تا با ایده گرفتن از درس هایش ماکت هایی درست کند.
میخوای بچه بدون تذکر مشق خودش رو بنویسه و
با هم درگیر نشید؟
چگونه فرزندی خودانگیخته داشته باشم ؟
فرزندان دارای انگیزه درونی دارای صفات بسیار خوبی به شکل زیر هستند:
- فرزندانی که خود انگیخته هستند، یادگرفته اند برای اهدافشان برنامه ریزی کنند.
- برای این کار در حیطه های مختلف زندگی فرزندتان، اهداف بلند مدت و کوتاه مدت قابل دستیابی را با کمک او بنویسید.
- سپس برای آنها قدم هایی برای رسیدن آن حیطه مورد نظر برای هدف گذاری است (مدرسه، خانواده و دوستان…) و ستون های آن شامل اهداف، قدم های مشخص شده برای رسیدن به هدف و زمان تخمینی باشد.
- میتوانید با هر هدفی که به نتیجه می رسد آن را با چیزی که فرزندتان دوست دارد جشن بگیرید.
- برای جایزه ها می توانید از فرم زیر استفاده کنید و آن را در جایی نصب کنید.
- بهتر است از قبل این فرم را به کمک فرزندتان پر کنید و برگه ای پر از پاداش های متناسب داشته باشید، سپس بعد از هر بار که فرزندتان به هدف می رسد در کنار یکی از آنها گه فرزندتان می خواهد علامت بزنید.
- در این صورت فرزندتان قدرت انتخاب از میان آنها را دارد و خودمختاری اش نیز بهبود می یابد. سعی کنید جایزه ها کوچک ولی لذت بخش باشند. مثلا ناهار با دوستان، شکلات خوشمزه، یک ساعت بازی بیشتر با پلی استیشن، شهربازی و…
پدر و مادرها معمولا تمایل به داشتن زبان تعریفی دارند، اما زبان تشویقی است که برای بچه ها انگیزه ایجاد میکند. زبان تعریفی باعث می شود فرزندان بر اساس کلماتی که شما برای ارزیابی آنها استفاده می کنید، عمل کنند. اما کلمات تشویقی علاوه بر اینکه باعث می شود عزت نفس بچه ها بالا برود، انگیزه آنها را نیز افزایش می دهد.
در زیر نمونه های زبان تعریفی و زبان تشویقی آمده است.
زبان تعریفی چیست ؟
- مربوط به نتیجه است: نمره عالی گرفتی، آفرین.
- استفاده از کلماتی همچون خوب است، عالی، بسیار خوب و…
- معمولا زمانی استفاده می شود که فرزند شما مطابق با انتظارات شما پیش رفته باشد.
زبان تشویقی چیست ؟
- مربوط به به تلاش و پیشرفت او است. مثلا تلاشی که برای امتحانی کرده را مورد توجه قرار دهید و یا برگه امتحانش را ببینید و بگویید از برگه امتحانت هم می شود فهمید که زمان زیادی برای رسیدن به این نتیجه گذاشته ای. خیلی خوب است که این چنین تلاش کرده ای.
- استفاده از کلمات توصیفی. به عنوان مثال، ممنونم از تو پسرم/دخترم که بدون اینکه درخواستی از تو شود این اتاقت را تمیز کردی، انقدر اتاقت تمیز و مرتی شده است که دلم می خواهد همش اینجا بنشینم و انرژی مثبت بگیرم.
- این زبان حتی زمانی که فرزندتان موفق نیز نشده اند هم استفاده می شود. مثلا میدانم نتیجه، آن طور که برایش برنامه ریزی کرده بودی پیش نرفت. درک میکنم که احتمالا نا امید شده ای. اما میدانم که میتوانی در هفته جاری دوباره تلاش کنی. به نظرت چه کاری انجام دهیم که تلاش مان متفاوت از دفعه پیش باشد و به نتیجه برسد؟
به طور کل، انگیزه داشتن در کارها موفقیت های بعدی فرزندتان را تضمین می کند و اینکه او از سن پایین تر یاد بگیرد تا به صورت خودانگیخته کارهایش را انجام دهد، می تواند در آینده هم در شغل، و هم روابط عاطفی اش بسیار خوب عمل کند.
آنچه مهم است این است که بتوانید به عنوان والد حمایت گر در تمام مراحل زندگی اش در کنارش باشید و تلاش او برای موفقیت و نه تنها دستاوردش را تشویق کنید.
در آخر نیز باید بگویم از جمله مهارت هایی که فرزندتان برای با انگیزه بودن باید بلد باشد، مهارت تاب آوری است که می توانید تمرین های مربوط به تاب آوری را در اینجا مطالعه نمایید.
