کسب مهارت خودآگاهی و خودشناسی چقدر برای شما اهمیت دارد؟
خودشناسی به چه معناست؟
کلمه «آگاهی» یعنی دانستن و درک کردن موقعیت و حقایق. حال این آگاهی را وقتی به «خود» نسبت دهیم، کدام قسمت از آگاهی را در برمیگیرد؟ چقدر از خودمان را در قسمت آگاه ذهنمان می شناسیم. طبق پژوهش های انجام شده در حوزه روانشناسی رفتاری، آدم ها همیشه از آنچه فکر میکنند نیز کمتر خود را می شناسند!
در واقع شما میتوانید بدون خود آگاهی نیز زندگی کنید ولی آن زندگی برگ معلقی در هوا است که به هر طرف که باد بوزد میرود.
آشنایی با مفهوم خود آگاهی
خوداگاهی عنصر حیاتی هوش هیجانی است که اگر به تنهایی افزایش یابد، هوش هیجانی نیز بسیار بالا خواهد رفت. می توان گفت هر فردی که می خواهد شخصیتش رشد کند باید خوداگاهی را بلد باشد. افرادی که خودآگاهی دارند از فرایند درمان های روانشناختی سود بیشتری می برند و تعارضات درون فردی و میان فردی شان به حداقل می رسد.
در برخی از متون گاهی به اشتباه هوشیاری (Self-consciousness) را به جای خود آگاهی (self-awareness) به کار می برند در حالی که consciousness یعنی یعنی توجه داشتن به اتفاقی که در حال رخ دادن است ولی Self-awareness یعنی آگاهی داشتن به توجهی که به اتفاق در حال رخ دادن است! در واقع آگاهی از آگاهی.
دو نوع خودآگاهی وجود دارد:
- خودآگاهی درونی که نشان دهنده نقاط قوت و ضعف، ارزش ها و علایق، افکار، احساسات، و تاثیری که بر دیگران می گذاریم است. این نوع از خودآگاهی همبستگی بالایی با مشاغل سطح بالا و رضایت از رابطه دارد و همچنین همبستگی منفی با افسردگی، استرس و اضطراب دارد. افراد با خودآگاهی درونی بالا خودکنترلی بیشتری دارند و شاد هستند.
- خودآگاهی بیرونی نیز نشان دهنده درک ما زا اینکه دیگران ما را چگونه می بینند، است. افراد با خود اگاهی بیرونی بالا همدلی بالایی دارند، و می توانند با دیگران ارتباط موثر داشته باشند.
پژوهش ها نشان داده این دو نوع خودآگاهی هیچ ربطی به یکدیگر ندارند و بالا بودن در یکی از انها به معنی بالا بودن در نوع دیگر خوداگاهی نیست. بر اساس این دو نوع خوداگاهی، در جدول زیر را داریم:
| خودآگاهی پایین بیرونی | خودآگاهی بالای بیرونی | |
| خودآگاهی بالای درونی | افراد درون بیناین افراد واضح وشفاف هستند ولی نقطه نظرات خود را با دیگران برای گرفتن بازخورد، به اشتراک نمی گذارند و به همین دلیل نقطه نظراتشان می تواند نقاط کوری را نیز داشته باشد. این فراد روابط ضعیف دارند و ممکن است به دلیل بسته بودن افق دید، موفق نیز نباشند. | افراد آگاه آنها می دانند چه کسی هستند، به سمت موفقیت حرکت می کنند و در این راه به ارزش های دیگران نیز اهمیت می دهند. رهبران قوی در این سطح از خوداگاهی قرار دارند. |
| خودآگاهی پایین بیرونی | جست و جو کنندهاین افراد نمی دانند دقیقا در زندگی دنبال چه می گردند و ارزش هایشان را نمی شناسند. این افراد همیشه در روابطشان و کارهایشان گیر می کنند و نمی دانند باید چه کنند. | افراد مهر طلباین افراد بسیار به این توجه می کنند که دیگران را چگونه خوشحال کنند و نیاز آنها دقیقا چیست. متاسفانه این افراد در طول زمان می بینند که فقط برای آرزوهای دیگران تلاش کرده اند و برای اهداف خودشان وقتی نگذاشته اند. |
انسان های خودآگاه چگونه اند؟
- بهتر می توانند نقاط ضعف و قوتشان را درک کنند.
- از هیجاناتشان و تاثیر آن بر دیگران آگاه هستند، و از آگاهی هیجانی در حل مساله استفاده می کنند. کسانی که تصمیم گیری های قفلی دارند و بیخیال نمی شوند، خودآگاهی شان پایین است.
- هم به موفقیت خودشان اهمیت می دهند و هم به موفقیت دیگران.
- تاثیر گذار هستند.
- هیجانات دیگران را به دقت می توانند درک کنند.
- اشتباهاتشان را سریع متوجه میشوند.
- تصمیمات موثر میگرند.
چگونه خودآگاهی را در خود افزایش دهیم؟
- شفقت: شما اگر بتوانید با دیگران و خودتان تمرین شفقت کنید، بهتر می توانید خودتان را با تمام ابعاد بپذیرید.
- برای این تمرین یکی از اعضای بیرونی بدن خود که غالبا به آن در طول روز توجهی ندارید،مثلا انگشت کوچک پا، زیر زانو یا هر جای دیگر، به دلخواه خود، انتخاب کنید
- و در پایان روز یک پاداش و لطف برای آن عضو از بدنتان در نظر بگیرید. مثلا ماساژ، زیورآلات، لاک و … این تکنیک را هر هفته برای یک عضو به انتخاب خود، انجام دهید.
- صرفه جویی در زمان: هر چه شما بتوانید صرفه جو باشید، کمتر زمان خود را هدر میدهید. همچنین می توانید با برنامه ریزی دقیق و منطقی، بیشتر به چیزهایی که شما را خوشحال می کند برسید.
- این کار باعث میشود بتوانید کنترل زمان و کارهایی که می خواهید انجام دهید را به دست آورید و در این حین،کسب مهارت خود آگاهی تان نیز افزایش می یابد.
- شوخ طبعی: شوخ طبعی تعارضات درونی و میان فردی را کاهش می دهد و بهتر می توانید با ناکامی ها مواجه شوید. شوخ طبعی واقعی، زمانی اتفاق می فتد که شما مسئولیت انتخاب هایتان را بپذیرید. همچنین شوخ طبعی باعث انعطاف پذیری بیشتر می شود و شما نقاط قوت و ضعفتان را بهتر می توانید بشناسید و آن ها را متعادل کنید.
- کسب مهارت خودآگاهی برای تمرین شوخ طبعی می توانید روزانه به یکی از افکاری که برایتان مزاحم است و فکر کردن به آن موجب ناراحتی و یا اضطراب در شما می شود، را انتخاب کنید و
- آن را با صدای بلند و مسخره، و با ریتمی خنده دار بخوانید و در انتها حتی به صورت غیرواقعی هم که شده بلند بخندید.
- این کار ذهن شما را با این مساله مواجه می کند که افکار من آنقدرها هم مهم نیستند و می توانم خودم آنها را کوچک جلوه دهم و به آن ها بخندم.
- همچنین تمرین خندیدن نیز موجب فعال شدن ناقل های عصبی مربوط به شادی در مغز می شود. لذا با خندیدن و شوخ طبعی ساختگی نیز می توانید ذهنتان را آرام کنید.
کسب مهارت خود آگاهی از طریق مشاهده افکار
- افراد خودآگاه از افکار و هیجانات خود در اکثر لحظات آگاه هستند.
- می توانند افکارشان را به صورت تفکیک شده در ذهن خود وارسی کنند.
- اجازه ندهند افکار مزاحم، کنترل رفتار آنها را به عهده بگیرد.
- بنابراین پیش از اینکه تمرین های کسب مهارت خودآگاهی را انجام دهید، لازم است تمرین مشاهده افکار را بارها و بارها اجرا کنید تا بتوانید این کار را بدون هیچ سختی انجام دهید.
برای این کار چندین تمرین وجود دارد. می توانید یکی از آن ها را انتخاب کنید، و آنقدر تمرین کنید که ملکه ذهنتان شود.
این تمارین به شما کمک می کند که نسبت به لحظه تان آگاهی بیابید و پس از بررسی ها و تماشای مدام افکارتان، کسب مهارت خودآگاهی تان نیز افزایش خواهد یافت.
کسب مهارت خود آگاهی از طریق برخی مفروضات حاکم بین انسان ها
این مفروضات به عنوان قوانین زندگی میان انسان ها جا افتاده است که به طور ناخوداگاه موجب برخی رفتارها و پیش داوری ها می شود. لذا اگر این از این مفروضات آگاهی داشته باشیم، می توانیم بروز رفتاهای ناخوداگاه خود را به حداقل برسانیم. در زیر 4 مفروصه مهم در کسب مهارت خودآگاهی بیان شده است:
- خطای بنیادی اسنادی: وقتی ما دچار اشتباهی می شویم، تقصیر دیگران و یا پدیده های بیرونی است، اما وقتی دیگران دچار اشتباهی می شوند، تقصیر خودشان است. مثال: زمانی که شما دیر می رسید به خاطر ترافیکی بود که در اثر باران ایجاد شده ، اما زمانی که دیگری دیر می رسد به خاطر مدیریت زمان ضعیفش است، و اینکه او به وقت دیگران اهمیتی قائل نیست!
- سوگیری تایید: به دنبال شواهدی که پیش فرض ذهنی ما را درباره اتفاقات و رفتار آدم ها ثابت کند، میگردیم و شواهد علیه آن ها را نادیده می گیریم. مثال: اگر به شما گفته باشند فلان کس قابل اعتماد نیست، همیشه منتظرید که خطایی از او سر بزند، مثلا اگر با او قراری بگذارید، منتظرید که سر قرار دیر بیاید و به او اعتماد ندارید.
- فرضیه جذب مشابه ها: زمانی که با کسی حرف می زنید و هر دو به عادت مشترکی اشاره می کنید، به یکدیگر تمایل بیشتری پیدا میکنید و اما زمانی که نظرات او با شما متفاوت است، خیلی دوست ندارید با او ارتباط داشته باشید. مثال: جهت گیری سیاسی، تیم مورد علاقه، مدرسه ای که رفته اید و …
- تداعی های ضمنی: برخی تفکرات قالبی که از طریق جامعه به ما تزریق شده است، به صورت ناخوداگاه و ضمنی رفتارهای ما را پیشبینی می کند. مثال: تفکر قالبی درباره اینکه خانم ها رانندگی شان بدتر از آقایان است، یا تفکر قالبی درباره اینکه دختر ها می توانند گریه کنند ولی پسرها مجاز به گریه نیستند و …
آیا شما هم طبق این چهار مفورضه رفتار می کنید؟ یا فردی دوروبرتان می شناسید که بر اساس این 4 مفروضه رفتار کند؟ رفتار آن ها چگونه است و چه تاثیری بر روابطتان دارد؟
این را بدانید که هر چه بیشتر بتوانید زیربنای رفتارهای خود را بیابید، خودآگاهی و رشد شخصیتتان افزایش خواهد یافت.
از جمله کارهایی که می توانید برای شناخت بهتر خودتان انجام دهید، رو راست بودن با خود درباره خواسته ها، هیجانات و موقعیت های دشوار و لذت بخش زندگی است. بسیاری از ما روزها مشغول کارهایمان هستیم و شب ها نیز مشغول دیدن برنامه های مورد علاقه و یا مطالعه و وقت گذراندن با خانواده هستیم. در این حین فرصت نمی کنیم زمانی را با خود خلوت کنیم و به کسب مهارت خودآگاهی افکار و دغدغه هایمان را به صورت دقیق بررسی کنیم.
با اندیشیدن به جملات زیر میتوانید در خود عمیق شوید و فرصت خوبی به شما برای شناخت خودتان را فراهم کنید. همچنین میتوانید به ذهن و رفتار و خواسته هایتان چارچوب دهید. تکمیل کردن این جملات ناتمام شما را وارد یک ماجراجویی به نام خودآگاهی می کند.
من تمام تلاش خود را می کنم وقتی….- من بحث و جدل می کنم وقتی…
- من احساس راحتی میکنم وقتی…
- من استرس میگیرم وقتی…
- من شجاعانه رفتار میکنم وقتی…
- یکی از مهمترین چیزهایی که که من در زندگی یاد گرفته ام این است که…
- من یکی از بهترین موقعیت هایم را از دست دادم وقتی…
- یکی از بهترین خاطرات من این است که…
- سخت ترین تصمیمی که تا به حال گرفتم…
- اینکه خودم باشم سخت است زیرا…
- من وقتی می توانم خودم باشم که…
- کاش کمی اینگونه بودم…
- کاش می توانستم…
- کاش می شد به صورت منظم …
- کاش این را داشتم…
- کاش این حس را داشتم…
- کاش این را می دیدم…
- کاش این فکر را داشتم…
- زندگی درباره….این است
- من می خواهم زندگی ام را اینگونه بسازم…
بهتر است بدانید خودآگاهی مهارتی نیست که وقتی به آن رسیدید بگویید تمام شد، بلکه به صورت پویا تا اخر عمر باید برای رسیدن به آن تلاش کنید. در واقع هر چه شما در طول زمان تغییر کنید، باورها و ارزش هایتان تغییر کند و حتی به صورت فیزیکی و ظاهری نیز تغییری در شما ایجاد شود.
خودآگاهی شما باید تغییر کند و منطبق با ویژگی ها و ابعاد زندگی جدید باشد. در آخر باید گفت مهارت خودآگاهی مهمترین مهارتی است که هر فرد می تواند در زندگی آن را بیاموزد.
آیا شما انسان خود آگاهی هستین؟ چگونه بدانیم خودآگاه هستیم یا خیر؟ آیا کسب مهارت خودآگاهی موقتی است؟ تا شما را از وضعیت خود آگاهی تان آگاه کنیم و شما را در کسب مهارت خود آگاهی یاری کنیم.
سلاله سادات اصل علوی پایدار
