همه افراد شاغل در طول زندگی میزانی از استرس شغلی را تجربه کرده‌اند. استرس شغلی میتواند ناشی از عوامل گوناگونی باشد و گاهی ممکن است باعث اختلال در روند کار یا زندگی شود. بنابراین باید با استفاده از برخی استراتژی‌ها میتوان به درمان استرس شغلی پرداخت.
درمان استرس شغلی و پیشگیری از آن باعث بهبود عملکرد فردی و تیمی میشود. همچنین میتواند تمرکز فرد را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
استرس شغلی چیست ؟
استرس شغلی نوعی اضطراب است که با توجه به شرایط محل کار، بر عملکرد، بدن و ذهن فرد اثر منفی می‌گذارد. این نوع از استرس در نتیجه تعارض بین نقش، نیازهای فرد و انتظارات شغلی او به وجود می‌آید.
تحقیقات نشان داده‌است که استرس شغلی به نوع خاصی از مشاغل یا پایه شغلی وابسته نیست. کسانی که مسئولیتهای مدیریتی دارند میتوانند درگیر استرس شغلی شدید شوند.
برای استرس شغلی معانی متفاوتی به کار رفته است.
بر اساس تعریف سازمان ملی ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا :
استرس شغلی واکنش مضر جسمی و عاطفی است که در صورت عدم تطابق نیازهای شغلی با تواناییها، منابع و نیازهای کارگر رخ میدهد.
تفاوت استرس شغلی با چالش در شغل
مفهوم استرس شغلی غالبا با مفهوم چالش شغلی اشتباه گرفته میشود. این در حالی است که چالش از نظر روانی و جسمی به انسان انرژی می‌بخشد. چالش میتواند انگیزه افراد را برای یادگیری مهارت‌های جدید و تسلط بر کار فراهم میکند.
زمانی که فردی از چالشی عبور میکند؛ احساس آرامش و رضایت خاطر به او دست میدهد. بنابراین، چالش پیش‌نیاز مهمی برای داشتن یک کار سالم و مولد فرد است.
در حالی که استرس و اضطراب شغلی میتواند عملکرد مفید و تمرکز فرد مختل کرده و گاهی وی را به شدت درمانده کند. در برخی موارد نیز این نوع از اضطراب میتواند به افسردگی بیانجامد.
تفاوت استرس شغلی با فشار کاری
بین مفهوم استرس شغلی و فشار کاری نیز تفاوت وجود دارد. فشار بخشی از هر کار یا فعالیتی است که در طول زندگی ممکن است با آن روبه رو شویم. فشار کاری معمولا به کارمندان و مدیران انگیزه میدهد و سبب سخت کوشی و پیشرفت و کسب مهارت میشود.
گاهی نیز فشار بیش از حد و کنترل‌نشده خود میتواند منجر به استرس شغلی شود و عملکرد را ضعیف کند؛ حتی باعث بیماری افراد شود. بنابراین، استرس پاسخی به فشار است. پس فشار تا حدی میتواند مفید باشد، تا جایی که انگیزه و تعهد را در افراد برمی‌انگیزد.
درمان اضطراب و استرس شغلی
درمان استرس شغلی و پیشگیری از آن باعث بهبود عملکرد فردی و تیمی میشود. همچنین میتواند تمرکز فرد را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
نشانه‌های جسمی استرس شغل :
استرس شغلی اثرات بسیار مهمی بر سلامت فرد می‌گذارد. این اثرات شامل پیامدهای نسبتا خوش‌خیم مانند سرماخوردگی و آنفولانزا و یا احساس درد در نواحی متعدد تا بیماری‌های نسبتا جدی مانند بیماری قلبی و سندروم متابولیک است
در مجموع درباره نشانه‌ها و اثرات جسمی استرش شغلی میتوان از موارد زیر نام برد:
- چاقی
- تنش عضلانی
- سردرد
- تپش قلب
- مشکلات خواب مانند بی‌خوابی
- مشکلات گوارشی مانند اسهال یا یبوست
- اختلالات پوستی
- نشانه‌های روانشناختی استرس شغلی:
- افسردگی
- بی‌انگیزگی
- تحریک پذیری
- بدبینی
- مشکلات شناختی مانند کاهش تمرکز یا توانایی تصمیم‌گیری
- نشانه‌های رفتاری استرس شغلی:
- افزایش روزهای غیبت و مرخصی
- پرخاشگری
- کاهش خلاقیت و ابتکار عمل
- افت عملکرد شغلی
- مشکلات و نقص در برقراری ارتباط و روابط با دیگران
- نوسانات خلقی
- تحمل پایین، ناامیدی و بی‌حوصلگی
راه‌های مقابله و درمان اضطراب و استرس شغلی
از آنجایی که استرس در محیط کار یک امر معمولی است؛ سختی میتوان شغلی پیدا کرد که هیچ استرسی ایجاد نکند. افراد باید بتوانند رویکرد واقع‌بینانه‌تری اتخاذ کنند و از راهبردهای کاهش استرس استفاده کنند.
بنابراین اگر با استرس شغلی دست و پنجه نرم می‌کنید، می‌توانید از برخی از این تکنیک‌ها برای کنترل آن استفاده کنید:
روز خود را درست شروع کنید
- بسیاری از افراد روزشان را پس از کشمکش برای فرستادن بچه‌ها به مدرسه، پشت ترافیک ماندن و تلاش برای رهایی از آن شروع میکنند. بیشتر افراد نوشیدن قهوه را جایگزین خوردن صبحانه سالم میکنند.
پس از چنین آغازی همراه با استرس وارد محیط کار می‌شوند. چنین کارهایی در محیط کار باعث نشان دادن واکنش بیشتری نسبت به عوامل استرس‌زا میشود. سعی کنید روز خود را با برنامه‌ریزی، تغذیه مناسب و نگرش مثبت شروع کنید.
الزامات کار را دقیقا مشخص کنید
- یکی از عواملی که باعث فرسودگی شغلی میشود؛ انتظارات نامشخص و ناواضح کار است. اگر دقیقا نمی‌دانید چه انتظاری از شما می‌رود؟ یا اگر الزامات شغلی شما بدون گوشزد و اطلاع به شما تغییر میکند؟ ممکن است دچار استرس شغلی شوید.
اگر نمی‌دانید کاری که انجام می‌دهید به‌اندازه و مناسب است یا نه، با مدیر خود صحبت کنید. زمان بگذارید و انتظارات را مشخص کنید و درباره استراتژی‌های انجام آنها نیز بحث کنید. این اقدام باعث کاهش استرس هردو طرف میشود.
از درگیری بپرهیزید
- درگیری بین فردی به سلامتی جسمی و روانی شما آسیب می‌زند. پایان دادن به درگیری و تعارض بین همکاران سخت است. بنابراین سعی کنید تا جایی که می‌توانید از به وجود آمدن آن جلوگیری کنید.
شایعه‌پراکنی و غیبت نکنید
بهانه ای به دست کسی ندهید
- نظرات شخصی خود را درباره دین و سیاست در محل کار به اشتراک نگذارید. شوخ‌طبعی را از حد خود نگذرانید.
از این افراد دوری کنید
- تا جایی که می‌توانید از افرادی که نمی‌توانند به خوبی با دیگران ارتباط برقرار کنند پرهیز کنید. اگر به هر حال با تعارضی در محل کار درگیر شدید؛ سعی کنید به نحوه مناسب آن را مدیریت کنید.
- منظم باشید
- حتی اگر به طور طبیعی فرد بی نظمی هستید، برنامه‌ریزی برای حفظ نظم در زندگی میتواند تا میزان قابل توجهی استرس شغلی شما را کاهش دهد. منظم بودن از نظر زمانی یعنی اینکه به موقع از خواب بیدار شوید و از عجله‌ای انجام دادن کارها هنگام صبح خودداری کنید، تا دیر نکنید.
- هنگام بیرون آمدن از محل کار هم عجله به خرج ندهید.
- منظم بودن همچنین به معنی سازماندهی کارها و وظایف و وسایل کار و پرهیز از شلوغی است. چنین موضوعی علاوه بر کاهش استرس بر کارایی شما نیز می‌افزاید.
راحت باشید
- شاید تعجب کنید، ولی راحت نبودن از عوامل مهم استرس‌زا در محیط کاری است. ناراحتی جسمی به مکانی وابسته است که شما اکثر زمان کاری خود را در آن می‌گذرانید. (مثل صندلی و میزکار)
شما اگر چند دقیقه روی صندلی نامناسبی بنشینید، ممکن است متوجه نشوید که به شما استرس وارد میشود. اما اگر عملا کل زمان کاری خود را روی چنین صندلی‌ای بگذرانید، احتمالا دچار کمردرد خواهید شد و نسبت به عوامل استرس‌زا واکنش شدیدتری نشان خواهید داد.
- موضوعات کوچک مانند سر و صدا در دفتر کار میتواند باعث حواس‌پرتی شود و کلافگی ایجاد کند. همه تلاش خود را بکنید که در محیطی راحت و باآرامش کار کنید.
از انجام چند وظیفه همزمان خودداری کنید
- در گذشته انجام چند وظیفه همزمان روشی خارق‌العاده برای حداکثر رساندن وقت و انجام دادن کارهای بیشتر تصور می‌شد. با مرور زمان به این نتیجه رسیدیم که انجام دو یا چند کار همزمان به سرعت و دقت انجام کارها آسیب می‌زند.
به جای تلاش برای به حداکثر رساندن عملکردتان با چند وظیفه، از استراتژی‌های دیگر مدیریت، مانند تقسیم کار استفاده کنید.
پیاده‌روی کنید
- بسیاری از مردم از اثرات منفی زندگی کم‌تحرک آگاه هستند. با این حال اکثرا برای تغییر آن تلاش نمی‌کنند. سعی کنید از زمان‌های اضافه مانند زمان ناهار برای پیاده‌روی یا نرمش استفاده کنید تا استرس جسمی و روانی شما کاهش یابد؛ خلق و خوی شما تغییر کند و بدنتان نیز روی فرم باقی بماند.
کمال‌گرایی را کنترل کنید
- کسب موفقیت‌ها و موقعیت‌های بالا شاید احساس خوبی داشته باشد و باعث پیشرفت بیشتری بشود، ولی کمال‌گرا بودن میتواند برای شما و اطرافیانتان مشکل ایجاد کند.
شاید شما نتوانید همیشه بهترین باشید و به بهترین شکل عمل کنید. یک استراتژی برای پرهیز از کمال‌گرایی این است که فقط تلاش خود را نه برای بهترین بودن بلکه برای انجام دادن بهترین حدی که می‌توانید بگذارید.
خودتان را به خاطر تلاش‌هایتان تشویق کنید.
- این کار باعث بالارفتن اعتماد به نفس و کاهش سطح توقعات بیجا و در نتیجه استرس شغلی میشود.
به موسیقی خوب گوش بدهید.
- گوش دادن به موسیقی فواید بسیاری دارد و میتواند راه موثری برای کاهش استرس قبل، طول و پس از کار باشد. پخش کردن موزیکی انرژی‌زا هنگامی که صبحانه درست می‌کنید باعث میشود روز خود را با حس بهتری شروع کنید.
علل به وجود آمدن استرس شغلی
- شرایط و حجم کار
شرایط و عواملی همچون حجم زیاد کار چه کمی و کیفی، ساعات طولانی انجام کار، رفت و آمد زیاد و تصمیم‌گیری درباره مسائل مختلف موجب بروز استرس در کارکنان میشود.
- نقش فرد در سازمان
مواردی مانند ابهام نقش، تضاد و تعارض نقش باعث بروز استرس شغلی میشود. ابهام در نقش به معنی عدم وضوح اهداف، ماهیت، دامنه و مسئولیتهای شغلی است. تعارض نقش هنگامی به وجود می‌آید که فرد در معرض خواسته‌ها و انتظارات متناقض قرار گیرد یا مجبور به انجام کارهایی شود که نمیخواهد.
- انتظارات و زمانبندی غیرمنطقی برای انجام کارها
اگر شما دائما در حال دویدن و تلاش‌کردن باشید و در طول روز ببینید که نتوانسته‌اید همه کارهایی که موظف بوده‌اید را انجام دهید؛ امکان ابتلای شما به استرس شغلی افزایش می‌یابد .
همچنین هنگامی که بین آنچه فرد میتواند انجام دهد و آنچه از او انتظار می‌رود، رابطه ای برقرار نباشد؛ ممکن است استرس زیادی به او تحمیل شود. هر کارمندی تا حدی توانایی انجام کارها را دارد و تحمیل بیشتر از حد استاندارد بر او استرس‌زا است.
در اینگونه مواقع اگر کار به درستی انجام نشود، به جای اینکه زمانبندی و انتظارات شکل معقولانه پیدا کنند؛ کارمند سرزنش میشود و این موضوع نیز باعث فشار بر او میشود.
عدم امنیت شغلی
در دنیای امروز، وضعیت اقتصاد ناپایدار و رقابت شغلی بسیار بالاست. در این شرایط شرکت‌ها به دنبال کم‌کردن هزینه‌ها و حجم نیروی کار و بالابردن حداکثر عملکرد و انتظارات هستند؛ عدم امنیت شغلی میتواند یکی از مهم‌ترین علل بروز استرس در بین کارکنان باشد.
کارکنان به دلیل استرس از دست دادن شغل، دائما تلاش میکنند؛ خواسته‌های فزاینده مدیران را انجام دهند و همین موضوع نیز فشار بیشتری به آنها وارد میکند.
- کمبود آموزش و منابع شغلی
اگر کارمندی متناسب با شغلش آموزش ندیده باشد، به سختی میتواند خواسته‌هایی که از او انتظار می‌رود را برآورده کند. معمولا افرادی که توانایی و مهارت‌هایی متفاوت با شغلشان دارند؛ به دلیل رسیدن به محدودیت زمانی و کیفیت لازم دچار استرس می‌شوند.
6. سبک مدیریت
سبک کنترل و مدیریت مدیران بر میزان استرس کارمندان موثر است. مدیرانی که سبک مدیریتی استبدادی دارند، در تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی آزادی کمی به کارمندان می‌دهند. کارکنانی که تحت کنترل چنین مدیرانی کار میکنند به دلیل کنترل کم بر کار خود و محدودیت‌های بسیار، دچار استرس شغلی می‌شوند.
7. تکنولوژی
با پیشرفت دائم تکنولوژی که هر روز عرضه میشود؛ کارکنان با استرس شغلی مواجه می‌شوند. آنها باید دائما به روز باشند و درباره جدیدترین فناوری‌ها در شغل خود اطلاعات کسب کنند.
8. تغییرات سازمانی
تغییرات سازمانی بر همه افراد تاثیر یکسانی نمی‌گذارد. برخی از کارمندان از تغییرات استقبال میکنند، در حالی که برخی دیگر آن را استرس‌آور تلقی میکنند.
تغییر در ساختار سازمانی، خط مشی، روند، گروه و تغییرات فرهنگی و محیطی اگر به درستی مدیریت نشود؛ موجب بروز استرس شغلی فراوانی در کارمندان میشود.
9. درگیری با مدیر یا همکاران
درگیری و مشکلات در کنار آمدن با همکاران یا مدیر مجموعه یکی از عوامل مهم در به وجود آمدن استرس شغلی است.
11. قلدری یا آزار و اذیت
آزار جسمی یا روانی از سوی دیگر کارمندان که ممکن است موقعیت بهتری داشته باشند؛ از دیگر مواردی است که استرس شغلی ایجاد میکند. زنان در محل کار بیشتر با اینگونه آزار و اذیت جسمی و جنسی مواجه می‌شوند.
10. مشکلات شخصی
مسائل خانوادگی یا مشکلات شخصی باعث ایجاد استرس شغلی میشود. خصوصا اگر با حجم زیادی از وظایف کاری مواجه شود. در بسیاری از موارد کارمندان با چنین مشکلاتی نمی‌توانند بر وظایف شغلی خود تمرکز کنند و همین موضوع باعث افزایش فشار و استرس در آنها میشود.
12. وقفه‌ها
یکی از بزرگترین مشکلات محل کار به وجود آمدن وقفه‌ها است، که باعث بروز استرس شغلی، حواس‌پرتی و افزایش غیرضروری ساعات کار میشود.
مطالعات نشان میدهد که به دلیل به وجود آمدن وقفه‌ها ۲۸ درصد از بهره وری در کار کاهش می‌یابد. حدودا وقفه ها ۲۵/۲ ساعت کار اضافی به ۸ ساعت اضافه میکنند. در نتیجه کارمند مجبور است برای انجام وظایفه؛ زودتر کارش را شروع کند یا بیشتر در محل کار بماند. اگر چنین موضوعی هر روز رخ دهد، باعث بروز استرس شغلی میشود.
نمونه‌هایی از این وقفه‌ها تماس تلفنی، رفت و آمدها، مشکلات اینترنتی، نوتیفیکیشن‌های ایمیل یا سایر اپلیکیشن‌ها و درخواست‌های غیرمعمول و اضافی مدیران است.
13. کمبود تحسین و حمایت
اگر مدیران پاداش یا تقدیری برای مشارکت کارکنان در وظایف شغلی در نظر نگیرند، باعث به وجود آمدن استرس شغلی و کاهش تلاش آنها در وظایف بعدی خواهند شد. همچنین کمبود حمایت از طرف رییس یا همکاران در محیط کار میتواند یکی از عوامل استرس‌زای شغلی باشد.
